Norman Davies - Boże Igrzysko. Tom I

Naszym przodkom wystarczyły ryby słone i cuchnące,

My po świeże przychodzimy, w oceanie pluskające!

Ojcom naszym wystarczało -jeśli grodów dobywali,

A nas burza nie odstrasza ni szum groźny morskiej fali.

Nasi ojce na jelenie urządzali polowanie,

A my skarby i potwory łowim skryte w oceanie.

(Tłum. R. Gródecki, w: A. Jelicz, wyd.. By czas nie zaćmił i niepamięć: wybór kronik średniowiecznych, Warszawa 1975, s. 55; przyp. tłum.).

Historia Zakonu Krzyżackiego była jednym z głównych przedmiotów zainteresowania dawnej szkoły pruskiej, której przedstawicielem był m.in. Treitschke (Das Deutsche Ordensland Preussen, Lipsk 1903). Ogromną bibliografię zebrano w pracach E. Wermke, Bibliografie żur Geschichte von Ost- und Westpreussen, Aalen 1962; K. H. Lampę, Bibliografie des Deutschen Ordens bis 1959, Bd. I, Bad Godesberg 1975. Najwybitniejszym spośród historyków polskich zajmujących się badaniami w tej dziedzinie jest prof. Karol Górski z Torunia, którego wydana niedawno monografia Zakon krzyżacki a powstanie państwa pruskiego, Wrocław 1977, opublikowana także w języku włoskim, zawiera syntezę ponad czterdziestu wcześniejszych prac na ten temat. Artykuł pióra tego samego autora, The Teutonic Order, Mediaevalia et Humanistica, facs. 17, Boulder (Colorado) 1966, s. 20-37, zawiera przegląd rozbieżności między interpretacjami historyków niemieckich i polskich. Patrz również M. Biskup, Polish Research Work on the History ofthe Teutonic State Organisation in Prussia, Acta Poloniae Historica, III (1960), oraz Rola Zakonu Krzyżackiego w XIIl-XVI w., w: Stosunki polsko-niemieckie w historiografii, Poznań 1974.

Przekład wg: G. Labuda, Słowiańszczyzna pierwotna: wybór tekstów. Warszawa 1954, s. 61 (przyp. tłum.).

Geoffrey Chaucer, The Canterbury Tales, przekład N. Coghill, Londyn 1951, s. 25.

Był z nimi Rycerz, szlachetny i prawy,

Który od pierwszej w młodości wyprawy

Rycerskie cnoty umiłował kornie:

Wierność, cześć, hojność, obyczaje dworne.

Panu swojemu wielce był usłużny,

Na bój z nim jeżdżąc do krajów przeróżnych,

Tak w chrześcijańskie, jak pogańskie strony,

Wszędy dla czynów chwalebnych sławiony.

Był w Aleksandrii, gdy ją zdobywano;

Na pierwszym miejscu zwykle go sadzano

Pośród rycerzy wszystkich nacyj w Prusiech,

Bo rzadko walczył na Litwie i Rusi

[Równy mu stanem rycerz chrześcijański].

(Przekład polski: H. Pręczkowska, Opowieści kanterberyjskie - wybór, Wrocław 1963, s. 8-9; przyp. tłum.).

H. Zins, Polska w oczach Anglików, XIV-XVl w., Warszawa 1974, s. 374; patrz także A. F. Grabski, Polska w opiniach zachodniej Europy XIV-XV w.. Warszawa 1968.

P. W. Knoll, The Rise ofthe Polish Monarchy: Piast Polana in East Central Europę, 1320-70, Chicago 1972, s. 276, podaje niezwykle jasny i solidny przegląd wydarzeń połowy XIV w. Patrz też J. Baszkiewicz, Polska czasów Łokietka, Warszawa 1968; J. Dąbrowski, Kazimierz Wielki: twórca Korony Królestwa Polskiego, Wrocław 1954; Z. Kaczmarczyk, Polska czasów Kazimierza Wielkiego, Kraków 1964.

13 Patrz S. Krzyżanowski, Poselstwo Kazimierza Wielkiego do Awinionu: pierwsze uniwersyteckie przywileje, „Rocznik Krakowski”, 1900; cyt. w: P. W. Knoll, Casimir the Great and the University of Cracow, w: „Jahrbucher fur Geschichte Osteuropas”, Nowa Seria, XVI, nr 2 (czerwiec 1968), s. 232-249. Literatura, jaka powstała z okazji sześćsetlecia Uniwersytetu Jagiellońskiego, jest bardzo obszerna. Patrz Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1364-1763, wyd. K. Lepszy, Kraków 1964; także J. I. Tomiak, The University of Cracow in the period of its greatness, „Polish Review”, XVI (1971), nr 2, s. 25^4; nr 3, s. 29^4.

...aby w zgromadzeniu mistrzów, doktorów i scholarów, na zawstydzenie niewiernych pogan i schizmatyków, z pomienionem królestwem graniczących, coraz bardziej wzrastała i pomnażała się gorliwość w głoszeniu i w nauczaniu wiary katolickiej na cześć i chwałę wszechmocnego Boga i rodzicielki Jego Najświętszej Panny Maryi. (Przekład polski: S. Krzyżanowski, „Rocznik Krakowski”, t. 4, Warszawa 1900, s. 95; przyp. tłum.).

I potem wyjechali z Pragi.

Więc powiem, kędy pojechali.

Przez Czechy konie swe pognali

Przez trzy dni, potem podążyli

Na Wrocław, potem do Legnicy,

I do Nysztatu, do Świdnicy,

Kosten, Kalisza, Bytomia, Głogowa

i poprzez Passawę.

Stamtąd przybyli do Krakowa,

Gdzie władców owych już zastali,

Którzy im wyszli na spotkanie,

Z wielką radością ich witając.

Kiedy już tedy ich przyjęto

Uczczono, ugoszczono nieco

Chlebem i winem, wszelkim jadłem,

Drobiem, pieczystem też wszelakim,

Rybami oraz innym mięsem.

Głupcem jest wielkim ten, kto żąda,

Czego się żądać nie powinno

By się żałować nie musiało -

Tak ich wspaniale ugoszczono.

(Przekład polski: J. Łanowski, w: W. Voise, Guillaume de Machaut w Polsce i o Polsce, „Muzyka” nr 3 (38), 1965, s. 57-58, 59; Zdobycie Aleksandrii. Wszystkie dalsze cytaty z G. de Machaut pochodzą z tego samego źródła; przyp. tłum.).

Potem wystąpił Polski król;

Który ma Kraków w swym władaniu

I przyrzekł, że z pomocą przyjdzie,

Ilekroć będzie miał sposobność

Dopomóc w świętej tej wyprawie

Z gorącą chęcią, z głębi serca.

I wszyscy władcy, co tam byli —

Ci ślubowali, ci przysięgli,

Że chętnie w dziele tym pomogą,

I co w ich mocy, to uczynią.

A potem moc skruszono kopii,

Bo chcieli go uhonorować

Kruszeniem kopii i turniejem.

Więc, krótko mówiąc, był tam turniej.

A cesarz także, zdaje mi się,

Szedł w szranki z innymi królami,

Co byli świetnie wystrojeni,

Lecz go pokonał obcy król,

Co lepiej znał wojenne dzieło.

Otóż i jedzie ów król Cypru,

Nie stroił on się w sukna z Ipru,

Ale we złote adamaszki,

Nie zaprzestawał, nie żałował,

Ale w swym dziele nie ustawał

I tylko dążył wciąż śladami

Panów po świecie i ich szukał,

Aby ich pomoc móc uprosić.

Tyle się błąkał przez dni swoje,

Przez zimna, żary i przez lody,

Do Wiednia przybył nad Dunajem

Dziesięć dni jazdy od Krakowa.

Guillaume de Machaut, La Prise d'Alexandrie - ou Chronique de Roi Pierre I de Lusignan, Genewa 1877, w. 1268-88, 1327-34, 1357-65, 1402-13.

Janko z Czarnkowa, Kromka Polska, przekład polski K. Żerbiło, w: A. Jelicz, wyd.. By czas nie zaćmił i niepamięć: wybór kronik średniowiecznych. Warszawa 1975, s. 129-130 (przyp. tłum.).

Według legendy, miasto Hameln w Westfalii zostało w 1284 r. dotknięte plagą szczurów. Pewnego dnia pojawił się w mieście tajemniczy flecista, który zaproponował władzom miejskim, że uwolni miasto od szczurów za umówioną opłatą. Ojcowie miasta wyrazili zgodę. Zaczarowany flecista wyprowadził szczury, ale zapłaty nie otrzymał. Następnego dnia znów się pojawił i zagrał na swym flecie. Na dźwięk muzyki ruszyły za nim wszystkie dzieci. Flecista wyprowadził je do Siedmiogrodu, gdzie założyły niemiecką kolonię (przyp. tłum.).