Norman Davies - Boże Igrzysko. Tom I

Nie jest rzeczą możliwą - pisał - aby ktokolwiek, kto się czuł naprawdę związany z osobą króla, mógł się powstrzymać przy takiej okazji od prawdziwie głębokich uczuć. Mam wszakże nadzieję, iż Król Polski, mimo iż pozbawiono go urzędu, ma jeszcze przed sobą dni szczęśliwe [391] 1 stycznia 1795, PRO-FO 62.9, nr I. W tej samej korespondencji list nr 3 zawiera informację, że „Książę Repnin powiadomił jego Polską Królewską Mość, że jego Królestwo i jego Rzeczpospolita już nie istnieją". m]

Gdy wezwał go do siebie Diwow, Anglik nie miał pojęcia, czy przedstawiana przez Rosjanina interpretacja wydarzeń odpowiada prawdzie czy też nie. Nie miało to jednak żadnego znaczenia, ponieważ i tak nie było nikogo, kto mógłby wysłuchać ewentualnego sprostowania. 13 lutego 1795 Gardiner dostał ostatni oficjalny list od króla, z widocznym trudem pisany po francusku. Kopię listu przesłał do Londynu:

Dear Gardiner, Comme mon rôle, et le vótre aupres de moi paroissent finir très prochainement, et comme je n'espère plus de vous voir, il m'importe au moins de vous dire Adieu, et celà du fond de mon coeur. Vous y garderez votre place jusąu’a ma mort et j'espère bien qu’on nous rejoindra au moins là ou des âmes honnêtes et des coeurs bons devraient je crois se trouver ensemble à jamais (...) Toujours il restera vrai que j’aime et j’honore votre roi et votre Nation, et vous le leur direz. Toujours, il restera vrai que je désire que vous conserviez souvenir et affection pour votre Ami,

Stanislas Auguste Roi [392] 18 stycznia 1795, PRO-FO 62:9. Brak numeru. (MÓJ Drogi Gardiner, Jako że mój urząd - a i urząd Pański przy mnie - wydają się zmierzać ku rychłemu zakończeniu i ponieważ nie mam już nadziei, abym mógł Pana jeszcze kiedyś zobaczyć, czuję się w obowiązku przesłać Panu słowa pożegnania, a płyną one z głębi mego serca. Pozostanie w nim miejsce dla Pana aż do dnia mojej śmierci i żywię głęboką nadzielę, że spotkamy się w końcu tam, gdzie, jak wierzę, uczciwe dusze i pełno dobroci serca pozostawać będą na zawsze (...) Zawsze pozostanie prawdziwym moje uczucie miłości i szacunku dla Pańskiego Króla i Pańskiego Narodu, co z pewnością zechce im Pan przekazać. Prawdą też pozostaje, iż pragnę, aby zachował Pan w życzliwej pamięci swego przyjaciela, Stanisław August, Król. [Przyp. tłum.])

Tymczasem Gardiner nieustannie prosił Londyn o zaliczkę, aby móc spłacić swoich wierzycieli. Utrzymywał trzystu uchodźców, którzy schronili się na terenie ambasady, i nigdy nie otrzymał wynagrodzenia należnego mu z tytułu poprzedniego stanowiska: w r. 1789 był naczelnikiem zamku Hurst. Trzeba było trzech lat, aby Canning ostatecznie ustąpił i zezwolił skarbowi na wypłacenie sumy 2000 funtów. Na ostatnim dokumencie wysłanym przez Gardinera z Warszawy widnieje data 11 grudnia 1797 r. W 1798 r. ambasador brytyjski udał się do Berlina, gdzie złożył archiwa warszawskiej misji dyplomatycznej u ambasadora brytyjskiego w Prusach. W ten sposób ostatecznie zakończyła się ostatnia z misji dyplomatycznych akredytowanych przy „Najjaśniejszej Rzeczypospolitej”. Rzeczpospolita już nie żyła; od jej skandalicznego pogrzebu minęły trzy lata.

„ Szanowny Panie!

Już od dawna wiem o Pańskiej książce Boże igrzysko. Jestem bardzo zainteresowany zarówno tym, co, jak i tym, w jaki sposób Anglik może mówić o całej historii mojej ojczyzny...

Wobec tego, jakiś czas temu zacząłem próbować szukać możliwości zdobycia Pana książki. Najpierw zwróciłem się do Oxford University Press z pytaniem o warunki przesyłki i cenę. Otrzymałem odpowiedź, która bardzo mnie zadowala. Ale zwróciłem się także do Polskiego Urzędu Celnego i jego odpowiedź nie zadowala mnie zupełnie...

Wobec tego wygląda na to, że nigdy nie będę mógł przeczytać Pańskiej książki. Szkoda. Jest mi też bardzo przykro. Mimo to, nawet nie przeczytawszy Pańskiej książki, sądzę, że jest to książka bardzo dobra, naprawdę. Jej zakaz w PRL jest najlepszym potwierdzeniem, że to bardzo dobra książka...

I odwrotnie - gdyby była tu dozwolona, miałbym podejrzenie, że coś z nią jest nie tak… Dlatego też gratuluję Panu z powodu dobrej roboty, jaką Pan wykonał.

Z wyrazami szacunku, pozostaję (-) ”

Ze względu na charakterystyczny język i styl, pozostawiam tekst dokumentu w jego oryginalnym kształcie (przyp. tłum.).

W niniejszym wydaniu wszystkie ingerencje cenzury zostały usunięte, a opuszczenia uzupełnione (przyp. red.)

Przekład wg: T. Kowalski, Relacja Ibrahima ibn Jakuba z podróży do krajów

słowiańskich w przekładzie Al-Bekriego, w: Pomniki dziejowe Polski, seria II, t. l, Kraków 1946, s. 48-54 (przyp. tłum.).

Monumenta Poloniae Historica (Nowa seria). I, Relacja Ibrahima ibn Jakuba z podróży do krajów słowiańskich w przekładzie Al-Bekriego, wyd. T. Kowalski, Kraków 1946, zawiera zarówno oryginalny tekst arabski, jak i przekład polski. Patrz G. Labuda, Najstarsza relacja o Polsce w nowym wydaniu, „Roczniki Historyczne”, XVI (1947), s. 100-183.

P. David, Les Sources de l 'histoire de la Pologne a l 'epoque des Piasts (963-1386), Paryż 1934. Podstawowe teksty zawarte są w Monumenta Poloniae Historica. Pomniki Dziejowe Polski, t. 1-6, Lwów 1864-93, drugie wydanie, Warszawa 1960-61. Patrz także By czas nie zaćmił i niepamięć: Wybór kronik średniowiecznych, red. A, Jelicz, Warszawa 1975.

Cyt. za: Jana Długosza Dziejów Polskich ksiąg dwanaście, przekład K. Mecherzyńskiego, t. 3, 1867, s. 11-12 (przyp. tłum.).

M. Bobrzyński, S. Smółka, Jan Długosz: jego życie i stanowisko w piśmiennictwie,

Kraków 1893. Kroniki łacińskie, po raz pierwszy wydane pod tytułem Dlugossii Senioris Canonici Cracoviensis Opera Omnia , t. 1-15, Kraków 1863-87, są dostępne w tłumaczeniu polskim: Jan Długosz, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, red. J. Dąbrowski, Warszawa 1960. (Przekład K. Mecherzyńskiego, op. cit.; przyp. tłum.).

N. Rutkowska, Bishop A. Naruszewicz and his History ofthe Polish Nation: a Critical Study, Washington 1941.

W. J. Rose, Lelewel as historian, „Slavonic and East European Review”, XV (1936-37), s. 649-662; M. H. Serejski, Joachim Lelewel, 1786-1861, Acta Poloniae Historica, VI (1962), s. 35-54. Por. też M. H. Serejski, Koncepcja historii powszechnej Joachima Lelewela, Warszawa 1958; S. Kieniewicz, Samotnik Brukselski, Warszawa 1964.

M. H. Serejski, L'ecole historique de Cracovie et 1'histographie europeenne, Acta

Poloniae Historica,

XXVI (1972), s. 127-152.

M. Bobrzyński, Dzieje Polski w zarysie, t. 1-3, Warszawa 1927; O podziale historii polskiej na okresy, w: Szkice i studia historyczne. I, Kraków 1922, s. 36—62.

S. Kutrzeba, Historia ustroju Polski w zarysie, 1.1-4, Warszawa-Lwów 1920.

A. F. Grabski, The Warsaw School of History, Acta Poloniae Historica, XXVI (1972), s. 153-170.

T. Korzon, Historia nowożytna, t. 1-2 (Warszawa 1903-12). Cenny zbiór pism Korzona został wydany ostatnio pt. Odrodzenie w upadku: wybór pism historycznych. Warszawa 1975.