Norman Davies - Boże Igrzysko. Tom II

Mimo to w łonie społeczności polskich Amerykanów nadal utrzymują się pewne istotne podziały. Polacy ze „starej” emigracji gospodarczej niełatwo nawiązują kontakty z „nową”, późniejszą emigracją polityczną. W łonie emigrantów politycznych mur podejrzliwości dzieli zawodowych antykomunistów z pokolenia przedwojennego od uchodźców z Polski Ludowej. Nic nie łączy ludzi z pokolenia z 1939 roku, których zwycięstwo komunistów pozbawiło praw należnych im z racji urodzenia, z przedstawicielami pokolenia roku 1968, którzy — często z własnej woli — służyli stalinowskiemu reżimowi. Wzajemnie rywalizują ze sobą liczne organizacje. Wspólnota rzymskokatolicka, zgrupowana w tysiącach polskich parafii, skupia największą liczbę wyznawców, którzy są w przeważającej większości zwolennikami Zjednoczenia Polskiego Rzymsko-Katolickiego. Polskie Seminarium Świętych Cyryla i Metodego, wraz ze związanym z nim Ośrodkiem Badań Polskich w Orchard Lake (Michigan), sięga swymi początkami roku 1885. W okresie późniejszym wokół polskiego kościoła i ośrodka wspólnoty katolickiej w Doylestown (Pensylwania) powstała „amerykańska Częstochowa”. Przewaga księży irlandzkich i niemieckich w amerykańskiej hierarchii Kościoła rzymskokatolickiego, a także polityka amerykanizacji, polegająca na zastępowaniu narodowościowych parafii parafiami terytorialnymi, doprowadziły do nieustannych kłopotów, które ostatecznie zakończyły się drobną schizmą. Niewielki odłam, założony w 1875 roku Polski Narodowy Kościół Katolicki, stara się utrzymać wyłącznie narodowy charakter swoich parafii, zachowując jednocześnie polskojęzyczną liturgię. W sferze życia świeckiego —w 1880 r. założono w Filadelfii Związek Narodowy Polski, który z kolei założył w miejscowości Cambridge Springs (Pensylwania) uczelnię o nazwie Alliance College. W Chicago działa Zjednoczenie Polskie Rzymsko-Katolickie; jest tam również polskie muzeum. W Nowym Jorku powstała w 1925 r. Fundacja Kościuszkowska, której zadaniem jest szerzenie polskiej kultury i która objęła czołową rolę w utrzymywaniu stosunków z Polską. Od czasu do czasu neutralne stanowisko polityczne Fundacji zostaje poddane gwałtownej krytyce — zwłaszcza ze strony wojujących organizacji w rodzaju Komitetu Narodowego Amerykanów Pochodzenia Polskiego (KNAPP), który po II wojnie światowej podjął zdecydowaną próbę zwrócenia Kongresu Polonii przeciwko wszelkim formom kontaktu z rządem komunistycznym. Polski Instytut Sztuki i Nauki w Ameryce pełni rolę forum działalności akademickiej i profesjonalnej oraz wydaje czasopismo „ The Polish Review ” (Przegląd Polski). Amerykański Instytut Józefa Piłsudskiego, od wielu lat kierowany przez Wacława Jędrzejewicza, zgromadził cenną bibliotekę i archiwum materiałów historycznych.

Wśród Polaków w Kanadzie znalazło się stosunkowo więcej osób zaangażowanych politycznie niż w USA. W okresie powojennym obecność w Montrealu tak wybitnych postaci, jak generał Sosnkowski, ambasador Romer czy konsul Brzeziński, uczyniła z tego miasta naturalny ośrodek polityki emigracyjnej. W Quebecu Polacy stoją wobec problemu wielokulturowości: muszą dokonać wyboru między asymilacją w społeczności frankofońskiej lub anglofońskiej. Ważniejsze skupiska Polonii rozwijają się w Ontario, Manitobie i Kolumbii Brytyjskiej [233] W. B. Makowski, The History and Integration of the Poles in Canada, Niagara Falls 1967; Past and Present: Selected Topics on the Polish Group in Canada, wyd. B. Heydenkorn, Toronto 1974; A. Kapiszewski, Problems in multiculturalism and the Polish Canadian Community, „Polish Western Affairs”, XVII (1976), nr 1—2, s. 145—151. .

W Brazylii największe skupiska Polaków znalazły się w prowincjach Parana, Santa Catarina i Rio Grandę do Sul. Podczas obu wojen światowych Polacy brazylijscy wystawili oddziały ochotników, którzy walczyli razem z polskim wojskiem w Europie [234] K. Groniowski, The main Stages in the History of Polish Immigrants in South America, „Polish Western Affairs”, XVII (1976), nr 1—2, s. 152—160; R. Stemplowski, Eniistment in Brazil to the Polish Armed Forces, 1940—1944, ibidem, s. 161—172. Patrz także praca zbiorowa Emigracja polska w Brazylii: 100 lat osadnictwa. Warszawa 1971. .

Na terenie Europy „stara emigracja” jest najliczniejsza we Francji, Belgii i Niemczech — zwłaszcza w okręgach górniczych Pas-de-Calais, Le Nord, Liege i Zagłębia Ruhry [235] K. Murzynowska, Polskie —wychodźstwo zarobkowe w Zagłębiu Ruhry w latach 1880—1914, Wrocław 1972; R. Clemens, L ‘Assimilation culturelle des immigrants en Belgique: Italiens et polonais dans la region liegoise, Liege 1953; H. Janowska, Polska emigracja zarobkowa we Francji, Warszawa 1964. . Pod wieloma względami przypomina ona Polaków w Ameryce: zachowuje własną tożsamość poprzez działalność katolickich parafii i stowarzyszeń kulturalnych. Natomiast kręgi polityczne od początku grawitowały w kierunku Paryża, Rzymu i Szwajcarii. Bibliotheque Polonaise znajdująca się naprzeciwko katedry Notre Dame, Istituto Storico Polacco na Piazza Roma czy Narodowe Muzeum Polskie w Raperswilu nad Jeziorem Zurychskim są świadectwem doniosłych działań podejmowanych w przeszłości przez polską emigrację. W ostatnich czasach główny ośrodek polskiej polityki emigracyjnej przeniósł się na stałe do Londynu.

Polacy z Wysp Brytyjskich różnią się od swoich rodaków zza oceanu pod kilkoma istotnymi względami. Mimo że początki brytyjskiej Polonii sięgają wczesnych lat XIX wieku, do czasu II wojny światowej nie była ona zbyt liczna. Chociaż w pełni zaznała ekonomicznej niedoli, niemal w całości odznacza się wysoką świadomością polityczną. Przeważająca większość przybyła z oddziałami Polskich Sił Zbrojnych, z rządem emigracyjnym lub rekrutuje się spośród uchodźców wojennych i tych, którzy zagubili siew wojennym wirze i którzy mieli święty zamiar wrócić do domu, gdy tylko skończy się wojna. Wszyscy nieodmiennie byli przeciwnikami komunizmu; często mieli wojskowe powiązania i zazwyczaj pochodzili ze wschodnich prowincji kraju. Zostali, ponieważ nie chcieli się pogodzić z faktem przejęcia władzy nad Polską przez Związek Radziecki albo dlatego, że ich rodzinne domy zostały przyłączone do ZSRR. Rozgoryczeni porażką własnych aspiracji i nadziei na niepodległą Polskę, niechętni wobec myśli o zapuszczeniu korzeni na ziemi przymusowego wygnania, żyli w czymś w rodzaju własnego duchowego getta, nie utrzymując żywszych kontaktów z ogółem społeczeństwa brytyjskiego. Po niemal czterdziestu latach od przybycia do Wielkiej Brytanii, mimo licznej reemigracji do Kanady i Australii, ich liczba utrzymuje się w granicach około 150 000. Są prawdziwymi spadkobiercami Wielkiej Emigracji ubiegłego stulecia. Wpływowi politycy okresu przedwojennego i czasu wojny — generał Anders, prezydent August Zaleski, Edward Raczyński, Marian Kukieł, Adam Ciołkosz, Jędrzej Giertych — osiedli na stałe w Londynie, który wciąż pozostaje ośrodkiem działalności wydawniczej i politykowania w dawnym stylu. Polski rząd emigracyjny, legalny kontynuator Drugiej Rzeczypospolitej, mimo iż nie uznawany, nadal prowadzi swą działalność. Co dwa tygodnie Prezydent zwołuje w Zamku przy Eaton Place 43 posiedzenie Rady Ministrów [236] Patrz przyp. 2, rozdz. I (przyp. tłum.). . Organem prowadzącym najbardziej ożywioną działalność jest jednak połączone Stowarzyszenie Polskich Kombatantów (SPK), które w 1954 roku odłączyło się od obozu „legalistów”.

Muzeum Sikorskiego, Biblioteka Polska, Polski Ośrodek Społeczno-Kulturalny (POSK), Studium Polski Podziemnej i szereg innych instytucji pełni funkcję ważnych ośrodków usług społecznych. „Dziennik Polski” oraz dwutygodnik literacki „Wiadomości” stanowią uzupełnienie podstawowego organu emigracji, jakim jest wychodząca w Paryżu „Kultura”. Polski Uniwersytet na Obczyźnie (PUNO), choć znacznie ograniczony w swych rozmiarach, nadal prowadzi działalność. Kościół Św. Andrzeja Boboli jest głównym ośrodkiem życia Kościoła rzymskokatolickiego. Na terenie całego Zjednoczonego Królestwa znajdują się liczne skupiska Polaków — w Glasgow, Manchesterze, Bradfordzie i Coventry. Polskie szkoły z internatami działają w Fawley Court (Oxfordshire, szkoła dla chłopców) i w Pitsford (Leicestershire, szkoła dla dziewcząt). We wszystkich większych ośrodkach polonijnych istnieją polskie parafie, działają polskie kluby i polskie szkoły niedzielne. Atmosfera ulega pewnej zmianie w miarę przejmowania dominacji przez dorastające pokolenie Polaków urodzonych już w Wielkiej Brytanii. Ale jeśli gdziekolwiek przetrwała jeszcze atmosfera przedwojennej Warszawy, Wilna czy Lwowa, to miejscem tym są sale Ogniska Polskiego na londyńskim Kensingtonie [237] Patrz J. Zubrzycki, Polish Immigrants in Britain, Haga 1956, i zwłaszcza Sheila Patterson, The Poles: an exile community in Britain, w: Between Two Cultures, wyd. J. L. Watson, Oksford 1967, s. 214—241; także B. Czaykowski, B. Sulik, Polacy w Wielkiej Brytanii, Paryż 1961. .