Norman Davies - Boże Igrzysko. Tom II

Po niemieckiej stronie linii demarkacyjnej byłe tereny polskie podzielono na dwie części. Tereny północne i zachodnie wcielono bezpośrednio do Rzeszy. W tamtym czasie nazywano je ziemiami „Nowej Rzeszy” — w odróżnieniu od „Starej Rzeszy” sprzed 1937 roku. Z bardziej rozległych terenów położonych centralnie i na południu utworzono odrębną Generalną Gubernię. (Patrz Mapa 15). Ani na terenie Rzeszy, ani też poza nią ludności polskiej nie przysługiwała żadna ochrona prawna. Wszystkie tereny okupowane zostały uznane za wyjęte spod prawa Arbeitsbereich („obszary pracy”); były one objęte stanem wojennym, a „śmierć” i „obóz koncentracyjny” uważano tam za jedyne formy kary za wszelkiego rodzaju wykroczenia. Gauleiter Okręgu Warty ( Warthegau ) w Poznaniu, Artur Greiser, bezceremonialnie pozbył się ze swojego królestwa wszystkich urzędników berlińskich ministerstw. Równie despotyczni okazali się Albert Forster, Gauleiter okręgu Prus Zachodnich i Gdańska (Preussen—Danzig), oraz Gauleiter Wagner z okręgu wrocławskiego (Breslau) na Śląsku; Hans Frank, ongiś radca prawny Hitlera, objął rezydencję w zamku na Wawelu i jako gubernator generalny zabrał się do przerabiania „starego niemieckiego miasta Krakau” na wzorową stolicę swojego królestwa. Praktycznie rzecz biorąc, kraj zamienił się w „Gestapolskę” [381].

Mapa 15. Okupacja niemiecka (1939—1945)

Po radzieckiej stronie linii demarkacyjnej kroki administracyjne podejmowano z większą dbałością o pozory demokracji. Tereny północne wraz z Wilnem przyznano Republice Litewskiej. Ten pozornie wspaniałomyślny akt był zasłoną dymną maskującą dalsze plany rządu sowieckiego, którego zdecydowany zamiar aneksji Litwy i innych państw bałtyckich wyraźnie przezierał z tekstu klauzul tajnego paktu Ribbentrop—Mołotow. Tereny centralne aż po rzekę Prypeć przyłączono do Republiki Białoruskiej, tereny południowe ze Lwowem zaś — jako „zachodnią Ukrainę” — do Republiki Ukraińskiej. Na wszystkich tych terenach NKWD zorganizowało wśród ludności plebiscyty mające stanowić dowód powszechnej zgody na te postanowienia. Przygotowano zamknięte listy starannie dobranych kandydatów. Wszystkich obywateli zobowiązano do udziału w głosowaniu. Wszystkie głosy wstrzymujące się i nieważne, podobnie jak wszystkie formy protestu, potraktowano jako głosy „za”. Nikt się nie zdziwił, kiedy ogłoszono, że oficjalna lista zyskała poparcie 92% ogółu wyborców. Masowe zgromadzenia delegatów jednogłośnie postanowiły wystąpić do rządu sowieckiego z błaganiem o przyłączenie okupowanych ziem do Związku Rad. Nawet jak na stosunki sowieckie był to imponujący coup de theatre .

Postępowanie sowieckich urzędników, którzy kierowali całą operacją, pozbawione było krzty wrażliwości na interesy czy uczucia nowych podopiecznych. Pierwszy sekretarz Ukraińskiej Partii Komunistycznej, Nikita Chruszczow, wspomina ten epizod bez najmniejszych skrupułów:

Moje zadanie polegało przede wszystkim na powołaniu organizacji, które reprezentowałyby ludność zachodniej Ukrainy i dały jej szansę opowiedzenia się po jednej lub drugiej stronie: chcą się przyłączyć do państwa radzieckiego czy nie? Wybrano delegacje na zgromadzenie we Lwowie, które miało rozstrzygnąć tę kwestię (…).

Zgromadzenie zbierało się przez kilka dni w atmosferze entuzjazmu i politycznego ferworu. Nie słyszałem ani jednego przemówienia, które wyrażałoby najmniejszą choćby wątpliwość co do tego, czy należy ustanowić władzę radziecką. Jeden po drugim, wzruszająco i radośnie, mówcy oświadczali, że ich najszczerszym marzeniem jest zostać przyłączonym do Ukraińskiej Republiki Radzieckiej. Z satysfakcją patrzyłem, jak klasa robotnicza, chłopi i inteligencja pracująca zaczynają rozumieć nauki marksizmu-leninizmu (…). Mimo wszelkich wysiłków, podejmowanych przez władców Polski w celu podważenia naszej doktryny i zastraszenia ludności, idee Lenina żyły i rozkwitały w zachodniej Ukrainie.

Jednocześnie jednak wciąż jeszcze musieliśmy przeprowadzać aresztowania. Wychodziliśmy z założenia, że służą one umocnieniu państwa radzieckiego i torują drogę ku budowie socjalizmu w oparciu o zasady marksizmu-leninizmu; ale nasi burżuazyjni wrogowie mieli swoją własną interpretację tych aresztowań i próbowali je rozgłaszać w celu zdyskredytowania nas na terenie całej Polski [382].

Dla Chruszczowa i jemu podobnych jedyną rzeczą, która miała jakieś znaczenie, było umacnianie potęgi władzy radzieckiej. Cel uświęcał środki.

Przez cały okres trwania postanowień paktu hitlerowsko-sowieckiego, to jest od sierpnia 1939 do czerwca 1941 roku, Polska była wspólnym obu państwom terenem, na którym polityka Niemiec splatała się ściśle z polityką Związku Radzieckiego. W czasie inwazji na Francję i bitwy o Anglię, ropa naftowa z ZSRR płynęła na Zachód, aby zasilać silniki czołgów i samolotów Luftwaffe. Natomiast niemieckie maszyny i broń płynęły na wschód, wspierając kulejącą sowiecką gospodarkę. Nowy niemiecki krążownik „Lützow” został sprzedany flocie sowieckiej i przechrzczony na „Pietropawłowsk”. W styczniu 1941 roku ZSRR nabył od Niemców za sumę 7 500 000 dolarów w złocie okręg suwalski [383]. Prasa sowiecka wychwalała zwycięstwa wojsk niemieckich nad „zgniłymi siłami kapitalizmu i imperializmu”. Propaganda faszystowska wynosiła pod niebiosa czyny wielkiego Stalina. „Prawda” wyjaśniała, że Armia Czerwona wkroczyła na tereny zachodniej Białorusi i zachodniej Ukrainy, aby „wyzwolić naszych braci tej samej krwi”.

„Der Völkischer Beobachter” cieszył się, że armia niemiecka realizuje marzenie Hitlera o szerszym Lebensraum dla rasy germańskiej na wschodzie. NKWD i gestapo działały w ścisłej współpracy. Niemieckich komunistów z Rosji przekazywano w ręce gestapo w zamian za rosyjskich emigrantów i Ukraińców z terenu Niemiec. Obie strony z nie ukrywaną pogardą patrzyły na Polaków i Żydów.

„Wroga rasowego” Niemców było naprawdę trudno odróżnić od „wroga klasowego” Sowietów [384].

Przez pierwsze dwa lata wojny hitlerowcy przygotowywali sobie w Polsce grunt z systematyczną dokładnością. Gdy tylko Hitler odbył 5 października 1939 roku swoją zwycięską defiladę w Warszawie, Reichsfuhrer SS Heinrich Himmler natychmiast znalazł okazję do wprowadzenia swoich rasistowskich teorii w czyn, dając upust swym głębokim przemyśleniom na ten temat:

Usunięcie przedstawicieli obcych ras z wcielonych do Rzeszy terenów wschodnich jest jednym z podstawowych zadań do wypełnienia na niemieckim wschodzie (…). Mając do czynienia z przedstawicielami niektórych narodowości słowiańskich, nie wolno przyznawać tym ludziom zdolności rzetelnego niemieckiego myślenia i wyciągania logicznych wniosków, do czego nie są zdolni; musimy ich widzieć takimi, jakimi są naprawdę (…). Sądzę, że naszym obowiązkiem jest zabrać do siebie ich dzieci (…). Albo zdobędziemy dobrą krew, którą następnie będziemy mogli sami wykorzystać (…), albo też tę krew zniszczymy. Dla nas koniec tej wojny będzie oznaczał otwartą drogę na wschód (…). Znaczy to, że przesuniemy granice naszej germańskiej rasy o 500 kilometrów na wschód [385].

Podróżując po kraju „pociągiem specjalnym Heinrich”, Himmler rozsyłał swoich pachołków, którzy niestrudzenie segregowali i klasyfikowali wszystkie sektory ludności. Okręg po okręgu, miasto po mieście, wieś po wsi, zmuszano wszystkich obywateli do rejestrowania się u władz hitlerowskich. Każdego przydzielano do jednej z czterech kategorii: Reichsdeutschen — Niemcy urodzeni w granicach dawnej Rzeszy, Volksdeutschen — naturalizowani Niemcy, którzy dowiedli swojego niemieckiego pochodzenia w trzecim pokoleniu, Nichtdeutschen — ludność nieniemiecka, która dowiodła braku wszelkich powiązań z Żydami, i wreszcie Juden — ludność żydowska. Te podstawowe kategorie rasowe dzielono z kolei na podgrupy w zależności od zdolności do pracy, postaw i poglądów politycznych — każdemu wydawano kenkartę z poświadczeniem tożsamości oraz kartki żywnościowe.