Norman Davies - Boże Igrzysko. Tom II

W momencie wstąpienia na tron Mikołaja I w 1825 r. maska została zrzucona. Do głębi wstrząśnięty buntem dekabrystów w armii rosyjskiej, car nie ukrywał swej pogardy dla rządu konstytucyjnego. Ten autokrata zarówno z usposobienia, jak i z przekonania, „Nabuchodonozor Pomocy”, uważał Królestwo Polskie za wrzód na ciele Świętej Rosji, dojrzały do tego, aby go przeciąć. Nie przeoczył polskich powiązań dekabrystów, a szczególnie rozpalały go doniesienia o rzekomo wywrotowych nastrojach w jego polskim wojsku. Zalawszy Królestwo potokiem agentów swego nowo utworzonego Trzeciego Oddziału i znalazłszy gorliwego sługę w osobie Nowosilcowa, który nabrał nowego wigoru, car natychmiast ustanowił Komisję Badań dla ponownego zrewidowania problemu tajnych klubów. Czyniąc to, sprowokował cause celebre lat trzydziestych. W 1828 roku przywódców Towarzystwa Patriotycznego postawiono przed trybunałem sejmowym, oskarżając ich o zbrodnię stanu. Oskarżenie domagało się surowego wyroku, oczekując podobnego stanowiska od senatorów. Zapewne ku zdziwieniu oskarżycieli senatorzy ich nie poparli. Z wyjątkiem jednego przeciwnego głosu generała Krasińskiego, senatorzy uznali, że przynależność do nielegalnego stowarzyszenia nie jest sama w sobie aktem zdrady. Głównego oskarżonego, podpułkownika Seweryna Krzyżanowskiego (1787—1839), którego obwiniono o prowadzenie negocjacji z dekabrystami, zasądzono jedynie na trzy lata więzienia. Wielki książę Konstanty zawrzał gniewem. Zabronił nieposłusznym senatorom trybunału opuszczać Warszawę i wydał zakaz ogłoszenia ich wyroku. Po interwencji cara z Petersburga wyroki zostały bezceremonialnie zawieszone. Kompetencję trybunału unieważniono z działaniem wstecz. Ostatecznie jednak wyrok Sądu Sejmowego został zatwierdzony przez Mikołaja I i w marcu 1829 r. nastąpiło jego publiczne odczytanie. Losy więźniów były różne — niektórych jeszcze w lipcu 1828 wywieziono do Petersburga, innych więziono w Warszawie. W czerwcu i w lipcu kilku zwolniono, innych (w tym Krzyżanowskiego) z rozkazu, cara zesłano na Syberię. Kiedy w roku 1830 sejm zebrał się ponownie, aby poddać rewizji swój program ustawodawczy, jego członków należycie ukarano. Element konserwatywny radował się. W panującej atmosferze strachu i podejrzliwości nie było większych szans na systematyczne podjęcie procesu konstytucyjnego.

Tymczasem jednakże wszelkie myśli o czynnym buncie ograniczały się do niższych eszelonów korpusu oficerskiego. Szereg podjętych w odpowiedniej chwili reform wojskowych — między innymi zniesienie publicznych chłost i regulacja systemu płac — nie zdołało usunąć poczucia niesprawiedliwości stworzonego przez represje, którym poddano osoby związane z ruchem dekabrystów, i ciągłe nękanie ze strony Trzeciego Oddziału. Podczas sądu sejmowego od wszystkich oficerów polskich zażądano odnowienia przysięgi na wierność carowi. Ich silne poczucie honoru zostało dotknięte do żywego. Już w roku 1829 grupka kadetów ze Szkoły podchorążych Piechoty rozważała możliwość zamordowania cara podczas jego zbliżającej się koronacji na króla Polski. W roku 1830 instruktor Szkoły Podchorążych, porucznik Piotr Wysocki (1797—1874) zajął się organizowaniem spisku wspólnie z młodym pułkownikiem Józefem Zaliwskim (1797—1855); celem ich konspiracyjnej działalności był zbrojny bunt. W lecie tego samego roku nawiązali kontakt z grupą cywilnych spiskowców, którzy przygotowywali plan zamordowania wielkiego księcia Konstantego [264] Patrz R. F. Leslie, Polish Politics and the Revolution of November 1831, Londyn 1956. .

Rok 1830 stał się w Europie rokiem pierwszego ogólnego wybuchu, skierowanego przeciwko systemowi uświęconemu przez postanowienia kongresu wiedeńskiego. Na mocy protokołu londyńskiego Grecja została proklamowana niepodległym państwem. W lipcu obalono w Paryżu monarchię Burbonów, która została zastąpiona władzą króla-obywatela, Ludwika Filipa Orleańskiego. W sierpniu z Brukseli przepędzono holenderską dynastię Oranje—Nassau i proklamowano niepodległość Belgii. Paryż podjął na nowo dawną rolę punktu zapalnego rewolucyjnych nastrojów i dały się słyszeć nawoływania, aby wszystkie uciskane narody Europy zrzuciły z siebie władzę reakcji. Poeta i dramaturg Casimir Delavigne, gorący zwolennik Ludwika Filipa, był jednym z wielu, którzy przypomnieli sobie o Polsce. Jego wiersz La Varsovienne przywoływał echa wspólnych walk staczanych w epoce napoleońskiej przez Polaków i Francuzów, wzywając ich do broni: