Паліна Качаткова - Гняздо-2 (зборнік)

Даведалася, што гомельская школа, якую я скончыла, святкуе нешта накшталт юбілею – 55 гадоў. Значыць, дзверы свае для навучання школа адчыніла ў 1960 годзе. Яшчэ даведалася, што збіраюць кантакты залатых медалістаў, якія скончылі школу. Напэўна, каб запрасіць на ўрачыстасць. Паспрабавала падлічыць прыкладную колькасць медалістаў за гэты час, атрымалася дастаткова шмат – больш за 300 (хаця, можа, я памыляюся, з матэматыкай заўсёды былі нелады).

У дзясятым класе я і дзве сяброўкі патрапілі на «Экран паспяховасці», а ў нашым выпадку – на «Экран непаспяховасці», які меў падзагаловак «Как успевают неуспевающие».

«Успевают» – у сэнсе вучацца, рухаюцца да школьнага поспеху ў належным тэмпе. «Не успевают» – спазняюцца, адстаюць на шляху да мэты, гальмуюць на лесвіцы паспяховасці, выбудаванай савецкай сістэмай адукацыі.

Экран – дошка насупраць настаўніцкай, каля кабінета біялогіі.

На экране непаспяховасці нашы прозвішчы з’явіліся, бо ў выпускным 10-м класе мы мелі двойкі ў чвэрцях па алгебры і геаметрыі. А гэта значыла, што быў шанц скончыць школу не з атэстатам, а з «даведкай», якая закрыла б усе жыццёвыя перспектывы.

На экран «Как успевают неуспевающие» пераносіліся ўсе нашы адзнакі – не толькі па тых прадметах, па якіх мы «не паспявалі», але і па ўсіх астатніх. На экране можа было пабачыць усе адзнакі, якія мы атрымлівалі штодня па ўсіх прадметах – разам з фізкультурай і вайсковай падрыхтоўкай.

У чым быў сэнс экрана непаспяховасці і хто яго выдумаў? Не ведаю дагэтуль і наўрад ці даведаюся.

На юбілеі школы двоечнікаў не збіраюць, факт.

А «Дошкі ганьбы» пры СССР былі значна цікавейшымі за «Дошкі гонару» і выклікалі больш рэфлексій.

У вёску Рудня Шлягіна, якая ўжо не існуе пасля чарнобыльскай катастрофы, нас везлі з Гомеля спачатку па рацэ – па Сажы на ракетах – «падводных крылах». Пасля на грузавіках. Калі прывезлі, патлумачылі, што ў нас быў спецрэйс, а так сюды толькі на самалётах-кукурузніках можна даляцець, таму бацькоў не варта чакаць у госці падчас працоўнага лагера.

Нам было па 13 гадоў. Мы палолі моркву. Капаніцамі капанічылі траву і выдзіралі рукамі.

Мы жылі ў былой царкве, дакладней капліцы, якая стаяла пры могілках. Справа ад царквы былі могілкі з крыжамі. На крыжах – белыя вышытыя ручнікі. Яны варушыліся ўначы пад ветрам. У 1981 годзе я, страшна далёкая ад народнай культуры, была ўпэўненая (і не толькі я), што ручнікі адмыслова навязалі на крыжы, каб палохаць нас, каб страшна было ісці ў прыбіральню ноччу. А прыбіральня была, нават не ведаю як сказаць… збоку, каля… могілак, але яна была практычна на саміх могілках.

Каля ўвахода ў царкву была яшчэ адна асобная магілка – за агароджай. Мне мясцовая дзяўчынка патлумачыла, што тут падчас вайны чалавека бомбай забіла. І так забіла, што пахаваць тое, што засталося, давялося тут, адразу на месцы. Пахавала адна добрая жанчына, якая і да гэтага часу даглядае (на момант 1981 года).

З мясцовых жыхароў я закантактавала з адной дзяўчынай, якая размаўляла быццам бы па-руску (яна так сама думала), але так, што я не ўсе словы разумела. Яна паведаміла мне ўрачыста, што ў іх школе ёсць настаўнік, які «говорыць толькі па-беларуску» і так «смешна». І, магчыма, ён нават паэт. Хто б гэта мог быць? Хто гэты беларускі паэт? Хто гэты адважны чалавек сярод балот? Падумайце – вёска Рудня Шлягіна, 1981–1982. Хто з адраджэнцаў апошняй хвалі там настаўнічаў?

Па начах мясцовыя лезлі ў вокны царквы, як героі «Вія». Мы спрабавалі бараніцца. Пад канец працоўнай змены ўсе вокны нашай капліцы былі забіты дошкамі. Шкла не было ўжо.

Увесь гэты час з намі была класная – выкладчыца ангельскай мовы. Спала яна таксама з намі ў адным памяшканні. Па начах я класную палохала: прапаноўвала ўявіць, што яе раскладушка стаіць якраз на тым месцы, дзе ў царкве ставілі труну. І, відаць, так яно і было. Класная вішчала, падскоквала і спрабавала перасунуць раскладушку. Марна.

А калі падумаць – у нас маглі быць і летнія моўныя курсы. А маглі б вывучыць мову, ці нават мовы – беларускую і ангельскую. Вёска Рудня Шлягіна стала ахвярай глабальнай тэхнагеннай кастрофы СССР. І ангельскую мову з нашага класа ведаюць толькі тыя, хто з’ехаў за мяжу. А такіх у нас шмат. Дырэктар нашай школы – фізік Раальд Зянонавіч Грахоўскі – памёр ад анкалогіі, вярнуўшыся пасля працоўнага дзіцячага лагера, які адбыўся адразу пасля красавіка 1986 года.