Юры Станкевіч - Шал (зборнік)

Прыкметна сцямнела, і на неба выпаўзла з-за хмар млявая, у дымцы, поўня. Нечага як быццам не ставала, і ён прыслухаўся, азірнуўся навокал, але ўсё, здаецца, было як раней: стаяў уводдалі цьмяны ўжо лес, загадкава і змрочна цямнелі зарослыя пустазеллем хаты па баках вуліцы, толькі імжа больш не сыпала з неба і дрэвы не рыпелі пад ветрам, бо самога ветру зусім не адчувалася, можна было прайсці па вуліцы з запаленай свечкай, і ён сказаў:

– Адзін я, Госпадзі.

Стаяла навокал нават вязкае маўчанне, і зорак не было на небе, схавалася неўзабаве поўня, і ён расцяў вусны і зноў прамовіў сам сабе:

– Гэта я, Антон Лашкевіч.

Але сказаў у пустэчу, бо аніякага гуку ў паветры не пачуў, словы, выціснутыя з горла, быццам растварыліся ў гукаізаляцыйнай кабіне, у якой запісваюцца на плёнку.

Ён прыслухаўся і рушыў па вуліцы да «сваёй» хаты, зноў праверыў сігналізацыю – тонкі дроцік над сцежкай, хутка пераадолеў тыя некалькі дзясяткаў метраў праз вуліцу і асцярожна, каб не ляпаць, праслізнуў у дзверы. У хаце ўжо было зусім цёмна, але ён рухаўся ўпэўнена – па звычцы накінуў на дзвярны прабой кручок, падышоў да акна, да якога ўсутыч быў прысунуты ложак, і агледзеў адсюль самую хату-падманку. Абрысы яе ўжо былі размытыя цемрай, толькі ярка свяцілася акно, святло з яго падала і на дзверы веранды: калі хто мусіць зайсці, то ён убачыць. Вядома, калі сам не засне. Але на тое, каб не заснуць, існуе прыстасаваная ім дротавая сігналізацыя. Варта зачапіць нагой дроцік, – а той хто не ведае, абавязкова зачэпіць, як бы асцярожна не рухаўся ў цемры, – і ў яго хаце адразу бразне пустая бляшанка над парогам. Гэта ён пачуе, нават калі засне, тут ужо спрацуе нервовая сістэма.

На стол злева ад ложка чалавек па імені Антон Лашкевіч паклаў ружжо (пачак патронаў ляжаў там жа і яшчэ былі ў кішэні), лёг на ложак (ён падклаў, каб той быў вышэй, пад ножкі колькі кніжак з паліцы) і таму мог сачыць за хатай насупраць лежачы. Ён зірнуў на гадзіннік і ўключыў транзістар. Шкала засвяцілася, і ён пачуў:

«Чалавечая святасць – яна адна рэальная, хоць яе немагчыма ні ўбачыць, ні пачуць. Усё астатняе толькі атрыбуты, маскарад, маніфестацыі, выхадкі, адчай, безнадзейныя крыкі ў цемнаце і маўчанні…»

Гэта пэўна, вырашыў ён, прагучала канцоўка нейкай перадачы, а потым пачуў, як сапраўды аб’явілі час, і ён праслухаў навіны, але доўга думаў не пра іх, а менавіта пра святасць. Раптам туга сціснула яму грудзі, але ён звыкла стрымаў свае пачуцці.

Транзістар змоўк. Ён прыслухаўся. Слых у яго стаў абвостраны, і ён чуў самыя ціхія гукі, але часта растлумачыць сэнс іх усіх не мог. Рыпне дзе дрэва, крыкне якая начная птушка, зашамаціць лісце, прабяжыць часам дзікі звер. Заўсёды звінелі некалькі камароў, тут яны, як ва ўсіх драўляных хатах, не пераводзяцца і зімой, хоць і не кусаюць. Апошнім часам ідуць дажджы, а хутка і снег выпадзе. Яму тады спатрэбяцца лыжы, запас дроў, больш ежы і ўсё іншае. А пакуль навокал яшчэ брудныя дахі, зялёныя ад цвілі парканы, старое сена, пажары, асабліва калі гарыць сухая трава ці лес. А так усё як і раней: зеляніна дрэў, брукаваныя дарогі, кінутыя дамы, крамкі, вось толькі людзі… Урэшце ён цяпер да скону, адзін.

Ён расплюшчыў вочы і сказаў сам сабе:

– Не спаць, бо пакуль не выпадае.

І зірнуў у акно. Месяц заліў на кароткі час штучным святлом мёртвую вуліцу і хаты, ужо напалавіну зарослыя пустазеллем, з праваламі выбітых шыбаў, абваленыя хлеўчукі і зноў схаваўся ў хмару, і ўсё, акрамя асветленага акна ў хаце-падманцы, патанула ў цемры.

Ён не хацеў бы сустракацца з людзьмі. Зусім. Але ўсё роўна да яго прыйдуць. Пачнуць зноў дашуквацца: хто, адкуль, навошта? А яму трэба, каб усё вырашалася само. У яго свая вайна. Ён адчуў, як варухнулася ў ім прыхаваная злосць, і сказаў, нібы звяртаючыся да чужога:

– Спакойна, бо ўжо нішто не варта чагонебудзь.

Але замест голасу пачуў хрыплы шэпт, які адразу прапаў у цішыні і цемры. Толькі вось дзяўчына. Загадкавая яна часам была, і самае галоўнае, што не здрадзіла, але лепш цяпер пра яе не думаць. Лепш пра нешта іншае, пра тое, напрыклад, колькі бляшанак кансерваў і боханаў хлеба засталося ў рукзаку. Да таго ж, сабака. Хлеб ішоў і на яго. Антон Лашкевіч пакідаў яму і крыху на дне бляшанкі, але ўпэўненасці, што ўсё з’ядаў менавіта сабака, а не якія пацукі, не было.

Камар тонка звінеў у цемры, потым да яго далучыўся яшчэ адзін. Камары адчуваюць цяпло жывой істоты за дзясяткі метраў. Але цяпер яны вялыя, прайшоў іх час. Пазвіняць і зноў затояцца. Цікава, дзе хаваецца той сабака? Ні разу нават не забрахаў, мусіць, зусім здзічэў. І баіцца, пэўна, ваўкоў. Ці дзікоў.