– Ну, а які тэкст, па-вашаму, варта прызнаць найлепшай кнігай усіх часоў і народаў? – раптам нечакана спытала яго напаследак выкладчыца Нэла Ліцвінава. – Вы ж, пэўна, ведаеце, што такія апытанні раз-пораз праводзяцца, і рэйтынг кожнага новага аўтара вылічваецца больш-менш дасканала?
Студэнт Ігнат Мазур падумаў і адказаў на гэта, што тут меркаванні вядомых крытыкаў разыходзяцца: некаторыя нават лічаць найлепшай сусветнай кнігай «Дон Кіхота» Сэрвантэса, але на яго, Ігната, думку больш вартыя такой высокай ацэнкі творы Шэкспіра, Дастаеўскага, Стэндаля, Ніцшэ, Фіцджэральда, Гамсуна, многіх іншых.
А што тычыцца «Дон Кіхота» Сэрвантэса, дадаў, то ён шчыра прызнаецца: кнігу да канца не дачытаў. Герой – псіхічна хворы чалавек і, нягледзячы на вялікую гуманістычную скіраванасць, двайную нагрузку і глыбіню тэксту, гэта аказвае негатыўны ўплыў на ўспрыманне. Хіба не так?
– Лічу, што не зусім так, – усміхнулася на гэты кароткі спіч выкладчыца Ліцвінава, – але думку вашу прыму на ўвагу.
– А вось Дастаеўскі і яго «Бесы», «Браты Карамазавы» – гэта сапраўды вышыня. Яшчэ Ніцшэ, Клейст, Гёльдэрлін – якіх Стэфан Цвейг аб’явіў найвялікшымі, – панесла Ігната Мазура, – увогуле нельга, на яго думку, выбіраць з доўгага спіса адзін тэкст. Ну, вызначыць які дзясятак імён. Можна нават і больш.
– Вы і да Ніцшэ дабраліся? – здзівілася выкладчыца Нэла Ліцвінава. – Цікава, што чыталі, дзе і як?
– Была нагода, – ухіліўся ад адказу Ігнат Мазур.
– Можа, вы ведаеце і прычыну яго ранняй смерці? – нечакана пацікавілася выкладчыца.
– Ведаю. Незалечаная хвароба на пранцы.
Выкладчыца Нэла Лцвінава падумала і спытала зусім іншае.
– Скажыце, Ігнат. Вы не хацелі б вучыцца далей па гэтым профілі? Вы, дарэчы, мой першы студэнт, які, небеспадстаўна падазраю, валодае тэмай напоўніцу. Распрацаваць кандыдацкую, а па кірунку ўрэшце параіліся б разам.
– Не, – адказаў Ігнат Мазур. – Дзякуй вам вялікі, але я хачу працаваць. Вучыцца далей, потым выкладаць – гэта не для мяне. Да таго ж, ёсць і сямейныя праблемы, якія не аб’едзеш. Я – сын палітвязня.
Выкладчыца Нэла Ліцвінава ўзнялася з крэсла, працягнула руку.
– Прыйдзеце на экзамены з заліковай кніжкай. На лекцыі можаце не хадзіць.
Студэнт Ігнат Мазур нечакана для сябе шляхетна пацалаваў ёй далонь.
– Вельмі вам удзячны.
На твары выкладчыцы Ліцвінавай зноў выступіў лёгкі румянец.
– Да пабачэння, Ігнат. Рада за вас. Цікава пагаварылі.
* * *
Увечары студэнт Ігнат Мазур запісаў сабе ў нататнік:
«Выкладчыца Ліцвінава цікавілася ў мяне, як я паспеў прачытаць столькі кніг. Але калі б пачула праўдзівы адказ, то, пэўна, здзівілася б.
Чытаць я навучыўся рана, але кнігі палюбіў пазней. Спачатку быў страх. Так, у дзяцінстве я баяўся цемнаты і ратаваўся ад гэтай фобіі чытанкай. Усё тлумачылася быццам і проста. Маці працавала на заводзе ў тры змены, і я часта заставаўся дома адзін. Па вечарах, як правіла, электрычнае святло ў горадзе адключалі на некалькі гадзін. Эканомілі. Я ліхаманкава запальваў газніцу, забіваўся ў кут і перад сабой раскрываў чарговую кнігу. Прымушаў паглыбляцца ў тэкст, інакш навальвалася сапраўдная паніка. Страх цемры. Пачаўся ён з выпадку, якому і дагэтуль не магу даць тлумачэння. Неяк узімку, пад вечар, я выйшаў на панадворак, а калі захацеў вярнуцца ў хату, то выявілася, што дзверы знутры зачынены. Дома я быў адзін. З гадзіну-другую я хадзіў па снезе, вяртаўся, зноў спрабаваў адчыніць дзверы, але дарэмна.
Урэшце сусед выпадкова пабачыў мяне. Я ўжо замярзаў. Паклікалі мужчын, дзверы ўзламалі. Дом абшукалі. Ніхто не мог зразумець, як яны зачыніліся самастойна. Гэта было проста немагчыма. Замка не было, а быў звычайны масіўны гак, які сам не мог узняцца ў паветра і зачыніць хату. Мяркую цяпер, што гэта мог быць і слаба выяўлены палтэргейст. Дарэчы, вядомыя і ціхія яго формы.
Але з той пары ў цемры мяне апаноўваў страх. Газніца мігала, па сценах варушыліся цені, а на стале ляжала чарговая раскрытая кніга, гарталіся старонкі, гвалтам праглынаўся тэкст.
З заплечнікам я наведваў бібліятэку і набіраў кніг. З часам я пачаў адрозніваць сапраўдную літаратуру ад літтрэшу. Я сталеў. Паступова мая фобія (боязь цемнаты) знікла, але звычка чытаць засталася».
* * *
Мінула некалькі дзён.
Пасля чарговых лекцый студэнт Ігнат Мазур вырашыў паехаць у інтэрнат да Ані Балтас. З сабой захапіў падручнік па палітэканоміі. У яго з’явілася прывідная надзея паўтарыць «гістматаўскі» метад: Аня будзе яму чытаць уголас адказы на білеты, а ён запамінаць.
Читать дальше