Әхәт Гаффар - Сайланма әсәрләр. 4 томда. Том 1

– Гражданин! Нишләвең бу?

Эндәшкән кешенең милиционер икәнлеген абайлагач, җиңел тын алды.

– Нишлим? Концертка барыш. Менә болар сөйрәп чыгарды.

– Нигә сөйрисез аны?

– Сез нәрсә! Безнең әле кунакка барыш кына, ә аның кайтышы инде, – дип көлештеләр егетләр.

– Әйдә, аңлашырбыз, – диде милиционер Шәймәрдәнгә. – Өр әле.

– Дөрес, шул кирәк аңа, үзе бәйләнде, – диде шофёр. – Егетләрдә гаеп юк.

– Син, ялагай!.. Намусың бармы синең әзрәк?! – дип калтыранды Шәймәрдән.

Милиционер егет аны урам буйлап алып китте. Ерак бармадылар.

– Җитәкләп алып барасың, ә? Подручкым. Ә мин, хәзер син мине алып барган кебек итеп, тылдан фашист алып кайткан бар, энекәш, – дип сөйләнде Шәймәрдән. – Мин дә дошманга әйләндем микәнни?

– Син түгел, эчүчелек безнең дошманыбыз, абзый.

Исем-фамилия сораштырган арада, каршы ишектән чал чәчле, боек карашлы бер майор килеп чыкты. Шәймәрдән белән дежур лейтенант бәхәсенә колак салды.

– Нишләп эчеп йөрисез авылдан Казанга килеп? – дип сорады каршыдагы лейтенант. – Үзебезнекеләр дә җитәр- лек.

– Эчәргә килмәдем мин, билләһи газим, эчәргә түгел. Туры килде әз генә. Миңа Луи Армстронг кирәк.

– У-у, әти кеше, эш харап ук икән бит сезнең, Армстронг эзләп йөрисезмени? Ван Клиберн кирәк түгелме?

– Нам клевер кирәк түгел. Колхоз люцерна бүлде.

– Горячка, – диде милиционер.

– Әйе, лейтенант, Армстронг эзләп йөреш. Австриядә чакта патефоннан уйната идек без аны. Анда берәү снарядның амбразураны актарганы шикелле итеп быргы уйнатып үзәкләрне өзгән иде.

– Турист булып барган идегезмени?

– Әйе, лейтенант. Гаубица көпшәсеннән карап йөрдек Европа маҗараларын. Ник дисәң, һәр матурга фашист оялаган иде.

– Армстронг да сезнең белән идеме?

– Безнең белән иде, лейтенант. Җиңеп кайтканда, станция саен безгә уйнады.

– Ак горячка, – диде Шәймәрдәнне алып килгән милиционер.

– Кысылма! – дип кычкырды Шәймәрдән, сабырлыгы сынып.

– Әйтәм ич…

– Таптыгызмы соң ул Луи Армстронгны? – диде лейтенант. – Әллә Америкадан, кабереннән уятып китерикме сезнең янга?

Шәймәрдән, урыныннан торып, кепкасын салды.

– Бусын белмәдем. Борчып йөрмәгез алай булгач. Сез мине чыгарып кына җибәрегез дә, үзем табармын әле берәрсен.

– Әллә берьюлы өчнеме? Дүрт борынга, – дип көлде милиционер.

– Күреп тордың ич минем ике борынга менеп төшкәнне. Ул кабахәтләрне кунакка җибәрдегез дә кунак булып килгән кешедән сорау аласызмы?.. Минем берәр концерт карыйсы килә. Җибәрегез сез мине.

– Сержант, син такси номерын язып калдыңмы? – дип сүзгә кушылды талчыккан карашлы майор.

– Юк иде шул, иптәш майор.

– Бар, тап, язып кил. Бел аны!

– Утыз өч тә уналты, – диде Шәймәрдән.

Майор, милиционерга шелтәле караш ташлап, яшел тышлы бер китап ачты да телефонга ябышты.

– Филармонияме? – диде ул. – Хәерле кич. Майор Җәмилов борчый. Сезнең бүген берәр урында джаз-фәлән… шуның ише берәр концерт бармыймы?.. Диксиленд?.. Ленинградныкы укмыни? Рәхмәт… Фазыйлов, болай итик, – диде ул лейтенантка, трубканы куйгач. – Спорт сараенда Ленинград артистлары уйный, ди. Озат әле моны шунда… Гафу итәсез, кем әле?

Ул, елмаеп, Шәймәрдәнгә таба иелде.

– Шәймәрдән.

– Шәймәрдәнне шунда илтеп кертеп куй. Башланырга – ярты сәгать. Карасын… Миңа вакыт тими. Югыйсә без дә тыңлаган ул Армстронгны блиндажларда. Шәп уйный, әйеме, фронтташ?

– Шәп уйный иде, иптәш майор.

– Мин оныткан инде Коттбус, Люббеннарны, Берлины гына онытырлык түгел. Бүген безнең истә җинаятьчелек Коттбуслары, эчкечелек Люббеннары. Җитәргә иде шуның Берлиннарына!..

…Шәймәрдән Касыймханов машинаның кызыл палас җәелгән идәненә ялтыравыклы күн итегенең үкчәсе очын гына тидереп утырган иде.

«Хатынны да аласым калган, – дип үкенде ул. – Бик коры булдым әле бүген мин аның белән. Алай ярамый…»

– Кем булып эшлисең? – дип сорады лейтенант.

– Иртәгәдән тегермәндә, – дип җавап бирде Шәймәр- дән.

– Тынсыз калыйм – кабызам!..

Җәйләүдәге күчмә йортта арзанлы вермут эчеп утырган өч көтүче ир тышка йөгерешеп чыкты. Кичке савымны алырга килгән шофёр һәм аның йөкле булганга сыер саву эшеннән хисапчы итеп күчерелгән хатыны, сугышалармы әллә дип, алар арасына ташландылар. Сыер савучылар да җыелышты. Бөтен җәйләүне көтүчеләрнең кайнар бәхәсе яңгыратып торды. Шау-шу, ыгы-зыгы. Җәйләүләрдә шушындый чакта кызык.

– Кабызам дигәч кабызам! – дип, беркемгә атамый җикеренде көтүчеләрнең берсе. Аның битен төк баскан, кара күзе, сигарет төтене кергәндәй, кешеләргә кысылып, төбәлеп карый, ә тулы ирене бер чите белән елмаеп тора. Тавышы көр, калын, ышанычлы. Ул, бик зәһәрләнеп, түгәрәкләп төрелгән чыбыркысын сүтмәкче була, ләкин чыбыркы чуалган иде. – Кабызам! Кулны кис, аякны… Валлаһи… кабызам! – Ул чалбарыннан күлмәге чыгып торган яшь көтүче өстенә килә башлады. – Әйдә, куй! Үзең шикелле тел бистәсе дип беләсең мәллә мине? – Комбайн каешыннан ясалган авыр чыбыркысын, менә-менә селтәнеп сугам дигән шикелле, корсагы турысында селеккәләде.