Әхәт Гаффар - Сайланма әсәрләр. 4 томда. Том 4

Ә хәзергә К. Мотыйгый җыр җырлап ил гизә. Ул вакыт- та татар шигырьләрен, милли җырларын граммофон тәлинкәләренә язгаласалар да, башкару зәвыгы, осталыгы әдәбият, публицистиканың демократ әһелләрен һич канәгатьләндермә- гән. Моны күренекле журналист һәм сәяси эшлекле М. Вахитов, Г. Ибраһимовның фикердәше Шәһит Әхмәдиевнең менә мондый язганы ачык раслый булса кирәк: «Татар җырлары әһле булмаган кешеләр тарафыннан граммофоннарга җырланып, шактый бозылалар. Әллә нинди, көйне аңламаган, белмәгән, тик коры тавышы өчен генә чакырылган әдәпсез кызлар тарафыннан алынган көйләр тәмсез, кызыксыз, рухсыз чыкканы кебек, бәгъзе бер җырчы ирләр тарафыннан (кемгә «төрттергән» дисәң, К. Мотыйгыйга. – Ә. Г.) алынган көйләрнең дә җүне булмый».

Камил Мотыйгый башкаруында байтак җыр тәлинкәләре чыгарылган. Аларны «Казан татарлары җырларының исемлеге» (1912 елның ноябре) дигән русча китап мәгълүматлары санап чыга: «Корсын, балам, бу кала», «Гайшә», «Сәлим бабай», «Кызлар хәле». Әлеге тәлинкәдә, болардан тыш, Г. Тукай шигыренә җырланган «Тотса мәскәүләр якаң», сүзләре Галиәсгар Камалныкы булган «Мәхбүс Шаһзадә» дә бар. Арада Г. Тукайның үткер шигыренә чыгарылган җыр җырлану К. Мотыйгый-Төхфәтуллинны сәнгатьтә, Ш. Әхмәдиев әйткәнчә, һич тә талымсыз, затсыз итеп сыйфатламый. Киресенчә, бу – аның үтә зәвыклы, чын милли сәнгать әһеле икәнлегенә дәлил. Безнең өстәлебездәге патефон тәлинкәсеннән дә татар халык иҗаты җәүһәрләреннән берсе саналырлык җыр яңгырый – «Гайшә» дигән җыр. Җырчы аны «Һава» көенә башкара. Тәлинкәгә аны «Гайшан» дип язганнар. (Хәер, кызганычка, хәзерге заманның кварц инәле, лазер, затлы, кыйммәтле уйнаткычларда әйләнә торган тәлинкәләрдә дә татар җырлары исемнәре тетелеп, җимерелеп языла.)

Форсаттан әйтеп китү фарыздыр, «Тотса мәскәүләр якаң» дигән җырын, нотага салып, бүген сәхнәдә җырлау тәгаен муафыйк булыр иде дә бит. Патша булып патша заманында – беренче рус-буржуаз инкыйлабыннан соңгы (рус-япон сугышыннан соң) кара реакция елларында К. Мотыйгый бөтен империя буйлата җырлап йөргәнне бүген үзебездә кем тыяр икән? Тукай үзенең «Граммофонда татар җырлары» дигән шигырен Әлмәт Язучылар оешмасы бүлмәсендә патефон әйләндергән нәкъ менә шушы тәлинкәне тыңласа, һич язмаган булыр иде. Өстәп шуны әйтәсе килә: Г. Тукайның бу сүзләре бүгенге уйнаткыч тәлинкәләренә, видеокассеталарга алынган кайбер зәвыксыз язмаларга бик туры килеп торыр иде торуын!

Күңелгә бер уй килә: Г. Тукай, граммофонда үз тавышын ишетмичә, йомшак кына әйткәндә, беркадәр хата кылмады микән? Дөрес, алынган язмаларның эчтәлеге аны пошындырган һәм шушы нәрсә граммофоннан читләштергән, биздергән дә. Бәлки, граммофон җәмгыятьләреннән аның тавышын алу хакында тәкъдимнәр булмагандыр. Кыйммәт тора бит. Чөнки, Шәһит Әхмәдиевнең язуына караганда, «сәүдәгәр ни эшләсә дә, матди файда итүне, тиеннәрне күздә тота». Ә Тукай кәсепчелекне, аеруча сәнгатьтәге кәсепчелекне, күралмаган. Югыйсә аның тавышы тәлинкәгә алдырылып калынса, халык аны иң кадерле, иң затлы бер мирасы сурәтендә, китаплары кебек үк, һичшиксез, бүгенгәчә саклап килер иде.

Әлеге граммофон тәлинкәсе дә Камил Мотыйгыйның тавышында мәшһүр Тукаебызның «һич тә тутыкмас вә күгәрмәс» рухын җиткерүе белән газиз. Тукайча: «Пусть халык башымыздан кичердекемез көннәрнең өмидсез – кара көннәр икәнен белеп калсын», – димичә, үзенчә «якты» булсын чарасына керешүедер инде. Мин ул тәлинкәне кулыма эләгү заманында ук, тиз тотып, Казандагы Габдулла Тукай музаханәсенә илтеп тапшырган идем. Аннан соң сораганымда, «ул бездә юк», «таба алмыйбыз», «югалган» дигән сүзләрен ишетүем бер дә күңелле булмады…

Әлеге изге саналырдай музаханәнең төп хәзинә сакчысы булып торган Мөҗип ага Низамиевка Габдулла Тукайның 1937 елда яңалифтә – латин хәрефләрендә нәшер ителгән калын мәҗмугасын, 1943, ары таба 1947 елда чыгарылган саллы, затлы китапларын, Мәҗит Гафури, Һади Такташның шулай ук латин графикасында басма кылынган калын мәҗмугаларын кулдан-кулга дигәндәй тапшырдым. Бу китаплар моңарчы анда булмаган икән. Алар – халкыбыз игътибарына тәкъдим ителердәй рухи хәзинәбез үрнәкләре, раритетлары бит!

Инде менә Татарстандагы Әдәбият һәм сәнгать елында Муса Җәлил хакында татар, рус матбугатында биш мәкаләмне чыгарганнан соң ук, Габдулла Тукайны тагын бер мәртәбә «инә күзеннән» үткәреп яткан көннәремнең берсендә теге патефон тәлинкәсен кайгыртып сораганыма Тукай музаханәсенең хәзерге директоры шагыйрь Рәмис Аймәт: