Уладзімір Караткевіч - Залаты бог

— Валерый…

— Ты слухай. Досыць ужо я слухаў цябе… Але над японскім сервізам плакаць не будзеш. Вось яны і шукаюць, як бы танней абярнуцца… Каб потым, у старасці, прыемна паплакаць над шкатулкай з лістамі: "Было, да жыццё не звяло".

Цiха, лiтаральна дзюйм за дзюймам, яны адсоўвалiся ад блакiтных зараснiкаў, а сын усё казаў, i гнеў, якi гучаў у яго голасе, не мог падмануць мацi.

— А ім начхаць на… Яны не яго любяць, а любяць свой сум, сваю гэтую гульню. "Ах, як мяне кахалі!.. Якое яно было!.."

— Яно сапраўды было, — непарушальна-спакойным тонам сказала яна.

— Было? Яны, такiя, чулi, што чалавеку патрэбна мець i вялiкае няшчаснае каханне. Яны здатныя на яго, але набываюць на ўсякi выпадак i такое: Для калекцыi.

І тут яна засмяялася. У маці пахаладзела ў грудзях. Яна магла сабе дазволіць смяяцца. Значыць, была ўпэўнена.

— Пагавары, любы, — сказала яна. — Пагавары. Я ж разумею цябе.

— Нiчога ты не разумееш. Не разумееш, што такое "ў калекцыi" не варта i гразi, калi не кахаеш сам, калi сам не аддаў усяго.

У голасе яго гучала нешта гаротнае, безнадзейнае і страшнае. Ён казаў страшныя рэчы, але маці ведала: дарэмна.

— Дарэмна, — сказала Агата. — Ты ж ведаеш: табе лепей за ўсё са мною.

— І што?

— А мне — з табою, — проста сказала яна. — Ёсць ноч і дзень. І словы дня не прыдатныя для ночы. Памятаеш, як я "хавалася" за табою… Вось так… Кажы не кажы, а гэта было. І ты казаў, што валасы мае пахнуць дурманам, і падбіраў гэта слова на ўсіх мовах: "дурнап'ян", "лема"…

— Ах, як кранаюча, — сказаў ён. — Толькі досыць. Я табе не хлопчык. Даволі.

Маці адыходзіла далей і далей, але і галасы, відаць, мацнелі.

"Не, — думала яна. — Не… не досыць табе, сыне… Не".

— Ты ведаеш, — гаварыла Агата, — ты нiкуды не пойдзеш. Мой, кажу я, i гэта значыць, мой: А я — твая: Бо мне хочацца плакаць, i калi ты мяне цалуеш: I з табою адзiным хочацца быць пакорлiвай.

Маўчанне. Потым яе голас:

— Даруй… Я ж была з табою… І заўсёды буду… Як ты хочаш — так і будзе.

— Я ўжо хацеў. А ты прапанавала мне быць не жонкай, а… каханай. Вельмі мне гэта прыемна было.

— Ты занадта сур'ёзна глядзіш на такія рэчы… Скажы, было так, каб я не хацела быць з табой?.. Я шукала цябе. Я кахаю цябе… Заўсёды…

І тут мужчына раптам выбухнуў стрыманай, але таму яшчэ больш знішчальнай ярасцю:

— Ты, па-мойму, больш хацела грошай, кватэры ў сталiцы, убораў, вернiсажаў. Ты прабач ужо. Я не мог даць гэтага. Я быў бедны. Але я быў малады. У гэтым было маё багацце.

Ярасць афарбавалася іроніяй:

— Цяпер я не такі, як іншыя, усе глядзяць мне ў рот, нібыта ў мяне адтуль… алені скачуць.

— Бедны мой, — з неймавернай шчырасцю сказала яна. — Я не хацела, не хачу цябе мучыць… Дурнятка маё.

— Каб ты толькі ведала, які я стары, — сказаў ён. — Усё, што я прыдбаў — нуль, бо няма мяне ранейшага. І тут я спатрэбіўся табе… горшы.

Галасы раптам абарваліся. Магчыма, іх заглушыла мора, магчыма, проста так.

"Як ён яе любіць, — думала маці. — Божа, як любіць."

Скульптар маўчаў-маўчаў i раптам злосна кiнуў палку ў калючыя зарасцi.

— Я не люблю яе: Такому хлопцу трэба танюткую, велiкавокую дзяўчыну. Падзвiжнiцу. Добрую. Каб даравала ўсе ночы, што ён у лабараторыi, каб любiла. Каб ганарылася iм; шчаслiвая была, калi прыйдзе, стане, галаву ёй на каленi пакладзе i ёй адной скажа: "Ларыса, ратуй мяне". I нiхто больш ведаць не будзе: Адна яна.

— Чаму Ларыса?

— Не ведаю, — сказаў скульптар. — Так.

— А я ведаю… Запяклася ў цябе душа.

— Я — стары чалавек… Вельмі… Біты… Ламаны. У мяне першую жонку забілі, а другую… я за славу праспаў.

— А Ларыса?

— Гэта так. Апошняя фарба захаду.

…Сын нібы сарваўся з ланцуга. Усе наступныя дні пасля той злашчаснай ночы ён ні на хвіліну не з'яўляўся дадому. Ён на цэлы дзень уцякаў у сухія бугры "нюхаць палын", заплываў на вадзяным веласіпедзе ледзь не за вобрый далягляду, караскаўся па скалах, падаў з іх у глыбокія воды, плаваў ад ільвінай бухты да самага пляжа. І маці ведала: калі нехта стаіць над самым стромым урвішчам вялікай гары і, нахіліўшыся, парусіць крыламі плашча — гэта абавязкова ён. І калі на скале ў навальнічнай далечыні мора з'яўляецца чалавечая кропка — гэта зноў ён.

Калі не было яго — не было часцей за ўсё і яе.

Ён з'яўляўся на вячэру нейкі дзіўны, нібы здзічэлы, громкагалосы, прапахлы соллю, ёдам і палыном, з занадта бліскучымі вачыма, са скурай, спаленай сонцам, з выгаралымі на сонцы валасамі. І калі маці ён аддаваў нейкую долю ўвагі, то сябры для яго амаль не існавалі… Прыгоды, небяспека, вецер з мора — гэта было галоўнае.