Уладзімір Караткевіч - Залаты бог

Яна ссунула бровы.

— Ад-на, — падкрэсліла яна. — І няма больш слабых мужчын, чым моцныя.

— Правільна, — сказала маці, устаючы. — Я табе, дзетухна, яшчэ адну праўду скажу, у пару да тваёй.

— Але.

— Няма жанчын больш нешчаслівых і няўдачлівых, чым халодна-разважлівыя ды з розумам.

І яна спакойна пайшла між танцуючых. Вельмі спакойна, хаця ведала: сражэнне за сына прайграна.

…Гадзінай пазней Валерый і Агата сядзелі наводдаль ад курортнага пляжа, на беразе маленькай бухты. Улева ад іх цягнуліся берагам развешаныя рыбацкія сені, нібы крылы кажана. Направа, над вялікай гарой, стаяў срэбны месяц.

І гэты месяц працягнуў да іх па вадзе срэбны доўгі кілім, набягаў золатам на іхнія босыя ногі. Наплываў і вяртаўся, наплываў і вяртаўся.

Агата сядзела, абхапіўшы далонямі падэшвы ног, уся напружаная. Галава яе ляжала шчакой на каленях, і вочы глядзелі на субяседніка насцярожана, наўскос. А ён ляжаў, абапёршыся на локці, неймаверна шырокі ў плячах і вузкі ў клубах і яшчэ вузейшы ў нагах. Нібы сцякаў у мора.

— Што з табой? — спытала яна.

— А што?

— Ты нібы развітацца хацеў. Нібы адразу. Навек.

— Не ведаю, — сказаў ён. — Такое пачуццё… Дзіўнае пачуццё, — сказаў ён. — Страшэнны боль, нібы губляеш жыццё. І адначасова палёгка…

— Як?

— Ну… нібы за Бетховена пятую сімфонію хацеў напісаць, а потым зразумеў: не трэба. Хопіць з цябе і "Шчаўкунчыка". Не трэба пакутаваць. Жыві. Унь мора. Месяц. Сумах з восенню робіцца крывавы… Не дасягнеш ты нічога — толькі змардуешся. І адначасова гэта азначае: скончана жыццё. Бетховен у табе плача… А табе — лягчэй.

— Велікапашна ты гаворыш. Гэта ты аб чым? Аб працы? Славе? Жанчынах?

— Не ведаю, — сказаў ён. — Я гнаўся за адной жанчынай. За славай. І што, лягчэй ад гэтага астатнім? Маці? Яна ўжо не можа зайсці ў мора. Не заходзіла ніколі і не зойдзе.

Яна прыўзняла галаву i з нейкай вышэйшай чуйнасцю сказала:

— Ты не аб тым.

— Не, — сказаў ён. — Наконт сябе можаш быць спакойнай. Позна… Хаця мы з табой ніколі не будзем шчаслівыя.

— Чаму?

— Таксама позна.

Ён сеў:

— Ты нават не ведаеш, што было тады, два гады таму назад… Табе гэта было… як цень вялікага кахання на сцяне ўтульнай гасцінай… Каб лепей адчуваць яе прытульнасць, не адчуваць пустэчы ва ўласным доме… Так, лішняе палена, падкладзенае ў хатні камін.

— І што, табе ад гэтага было менш цёпла?

— Мы былi разам, — сказаў ён. — Памятаеш, ты сказала, што часам багi ствараюць дасканалых людзей, каб яны мелi права патрабаваць ад багоў усё, што iм належыць. Ад багоў i ад другiх, такiх самых дасканалых.

— Н-не помню.

— Індыйская, здаецца, легенда.

— Не, не помню.

— А я помню. Я помню ўсё, і ў гэтым уся розніца паміж намі. Таму што ты тады ўвайшла нават у мае сны, нат туды, дзе яшчэ і свядомасці няма. Ты не помніш, але ў той час, калі я не асмельваўся ўзняць на цябе, чужую, нават вачэй — ты сама раскрыла мне іх.

— Па-мойму, гэта быў не самы горшы мой учынак, — усміхнулася яна.

— Напэўна… Для цябе… Я ведаю, табе было пуста. Але я, пакутуючы, як ніхто, бо мы сапраўды, відаць, створаны былі адзін для аднаго, усё ж быў у непаразуменні, за што я цябе кахаю.

— Нашто пытаць? Кахаеш, то нашто пытанні?

— Маеш рацыю. У цябе была цяга да мяне, але я не перашкодзіў табе быць з іншым, была дасціпнасць — каб падманваць са мною увесь свет, была думка і быў розум, які не даў табе ані хвіліны разумення таго, як я пакутую, як я хачу ўвесь час быць з табою… І была прыгажосць… І толькі не было галоўнага: цярпення, дабрыні, шчаслівай увагі.

— А ты спрабаваў?..

— Паглядзець на рэчы тваімі вачыма?

— Ты дзіўна заўсёды здагадваешся аб усім.

— Спрабаваў. І не здолеў апраўдаць… Рэчы не маюць душы. Калі даводзіцца выбіраць між чалавекам, які памірае ад кахання да цябе, і рэчамі — не варта многа думаць.

— Мне не падабалася твая слабасць перада мной… Ты ж ведаеш, мы толькі гаворым, што любім закаханых у нас. На самой справе мы любім тых, каго можам кахаць.

— Ты не ведаеш, што слабасць мужчыны — адзнака самага моцнага кахання. Ты ж бачыла, як я ламаў жыццё, як са мною біліся за праўду сябры. Ты бачыла, што я не шчанюк, не хлюпік.

— І ўсё ж…

— I ўсё ж я не мог быць бязлiтасна грубым, размаўляць з табою, як уладар. Гэта лухта, гэта рабскае гаворыць у душах некаторых жанчын. Я не скот, я роўны з табою чалавек, якi больш за ўсё хацеў, каб табе было светла i лёгка. Я ведаў: сапраўдныя жанчыны лепшыя за мужчын. Яны — квецень. I яшчэ я ведаў: iм цяжка, усё яшчэ цяжка. Я хацеў, наколькi гэта ад мяне залежала, зрабiць так, каб няхай сабе адной было лёгка i радасна жыць: Што ж, вiдаць, у адносiнах да гэтай адной я памылiўся.