Анджей Пилипюк - Wilcze leże

– Nic nowego. Przesiedleńcy żrą się między sobą i z Bergerową też.

– A Berger?

– Bez zmian. Od śmierci córki nie powiedział ani słowa. Czasem tylko po nocy wrzeszczy jak opętany, ale to przez sen chyba. Mnie pani wysłała do Zylbersztajna z zapytaniem, czyby nie kupił beli sukna. Ale nie jest zainteresowany... Nie w głowie mu teraz interesy.

– A komu w głowie? – westchnęła Kaśka. – No może naszemu burmistrzowi. – Wydęła wargi. – Ten to jak pączuszek w maśle, ciągle chla z niemieckimi żandarmami... Zapytać aptekarza?

– Zapytaj. Cena naprawdę okazyjna.

– Słyszałaś o tym Weisbergu? – Kaśka ściszyła głos.

– Weisbaumie. Słyszałam. Tygodnia nie ma, żeby kogoś nie pobili albo nie zastrzelili... Pewne nie miał pieniędzy, by się opłacić Kurtzowi i jego bandzie.

– Jakby znów do was przyleźli, to uciekaj.

Rachela uśmiechnęła się tylko smutno w odpowiedzi. Rada była życzliwa, jednak pomysł trochę trudny do realizacji...

– Jak myślisz, co z tego dalej będzie? Co wasi sądzą? – Służąca aptekarzostwa też nabrała odruchu ukradkowego rozglądania się dookoła.

– Jedni mówią, że będzie gorzej, a inni, że lepiej. Są i tacy, którzy twierdzą, że Hitler wykończy wszystkich Żydów na świecie. A inni, że Jahwe go wcześniej pokarze. Mówią, że to już się dzieje, że dobiega czas dany złu, a atak na Rosję to objaw szaleństwa.

Rachela sama też rozejrzała się wokoło, ale na rynku panował spokój. Jesienne popołudnie było chłodne, chmury zasnuły już całe niebo, ludzie siedzieli w domach.

– No nie wiem, przecież Polacy pokonali Sowietów w dwudziestym pierwszym.

– Inżynier twierdzi, że ich można pobić, ale nie da się podbić. Zbyt wielki kraj, za dużo ludzi, przemysłu i tak dalej... – mruknęła Rachela.

Kaśka nie odpowiedziała, grzebała w torbie, aż wreszcie triumfalnie wyciągnęła papierowy pakuneczek.

– Suszone śliwki, weź, proszę, od wuja dostałam.

– Dziękuję. Ale może połowę?

– Bierz, bierz, ja jeszcze trochę mam z poprzedniego razu... Po wojnie mi odpracujesz.

Pożegnały się. Rachela wróciła do domu. Siedziba kupca Bergera stała w południowej pierzei rynku. Od frontu na parterze mieścił się kantor, gdzie właściciel dawniej załatwiał interesy. Od tyłu był wjazd na dziedziniec, a obok stajnie, magazyny i oficyny, w których czasem nocowali chłopi, jeśli przyjechali z daleka. Dziewczyna dotknęła mezuzy przybitej do drzwi i zapukała.

Przed wojną drzwi wejściowych nigdy nie ryglowano, pomyślała ze smutkiem. Dwa lata raptem, a tak wiele się zmieniło...

Przypomniała sobie jesień trzydziestego ósmego: wozy pełne worków pszenicy i ona, wtedy trzynastoletnia, ale ważna i kompetentna, służąca samego pana Bergera, wyznaczająca miejsca, gdzie kto ma stawiać furę, jak rozlokować na noc konie, wskazująca drogę do pompy, pobrzękująca dumnie pękiem kluczy. I zawsze było ją stać, by raz lub dwa w tygodniu wieczorem po robocie iść z Kaśką na ciastka. A czasem to Estera, gdy była w dobrym humorze, zapraszała je obie. Teraz nie powierzano jej nawet kluczy do drzwi frontowych...

Minął ją stary Mikołaj. Przez ostatnie lata wyraźnie zniedołężniał. Kuśtykał wsparty o laskę, ale w ręce jak zwykle niósł wiaderko z jakimiś podrobami. Już przed wojną Rachelę zastanawiał ten wiekowy dziwak. Raz w miesiącu obchodził rzeźników, zbierał niesprzedane ochłapy, czasem kości i podroby, a potem zanosił je na skraj lasu. Jak mówił – dla wilków. Byli ludzie, którzy sarkali na te zwyczaje. Wprawdzie w okolicy od lat nikt nie widział wilka, ale obawiano się, że tak regularne wykładanie padliny może je wreszcie przywabić...

Nadal nikt nie otwierał. Zapukała raz jeszcze i wreszcie usłyszała stuknięcie zasuwy. Drzwi uchyliły się na szerokość łańcucha, zatrzasnęły i uchyliły ponownie na tyle, by można się było wślizgnąć do wnętrza sieni.

– I czego łomocze, nie pali się przecież! – burknęła Bergerowa. – Co załatwiła?

– Zylbersztajn nie kupi sukna. Ale ma na sprzedaż dwadzieścia blaszanek nafty i inne rzeczy... O, tu kartkę ze spisem dał.

Gospodyni wzięła papier i schowała do kieszeni. Przeczyta później, pomyśli...

– A na sztych co da? – zapytała już trochę mniej oschłym tonem.

– Proponuje dziesięć wojskowych konserw.

– Wieprzowina?! Bandyta!

Dom był wyziębiony i przez cały dzień huczało w nim jak w ulu. Niemcy jeszcze w ubiegłym roku dokwaterowali Bergerom cztery liczne rodziny wyrzucone z Poznania. Potem przesiedlono jeszcze dwie z Radomia. Gospodarze w pierwszej chwili nawet się ucieszyli. Roili sobie, że tak nawiązane znajomości mogą zaprocentować w przyszłości. Szybko stało się jednak jasne, że nic z tego nie będzie. Przybysze odgrodzili się jakby szczelnym murem. Zajęli wszystkie wolne pomieszczenia, w tym trzy magazyny, w których Berger przed wojną trzymał zboże. Nawet w stajni naskładali jakieś swoje kufry z dobytkiem.

Ich dzieciaki całą bandą biegały po dziedzińcu, roiły się w korytarzach i niemożebnie wręcz hałasowały. W tej ciasnocie ciągle dochodziło do kłótni. Utrzymanie porządku w domu stało się niemożliwe. Rachela początkowo liczyła, że dorobi sobie praniem, prasowaniem lub cerowaniem. W sierocińcu nauczyła się też szyć i haftować. Ale przybysze nie potrzebowali jej usług. Prawdopodobnie nie mieli pieniędzy lub bali się je wydawać. Wszystko robili sami.

Może gdyby Berger był zdrowy, inaczej by to wszystko wyglądało? – pomyślała.

Zaszła do kuchni. Na piecu inżynierowa gotowała obiad. Ustawiła garnki w piramidę, na spodzie w największym gotowały się kartofle, wyżej zupa, a na samym szczycie stał czajnik. Para z dolnych naczyń nagrzewała wyższe. Dzięki temu zużywało się znacznie mniej opału. Wprawdzie na prowincji brak węgla nie był tak dotkliwy, jak w dużych miastach, palono głównie drewnem, ale przez dwa lata okupacji oszczędność wszystkim weszła już w krew. Dziewczyna stanęła w kąciku. Przekręciła klucz w zamku. Wyjęła ze swojej szafki miskę. Rozmieszała odrobinę mąki z wodą i oliwą, a potem wbiła jedno jajko. Zagniotła ciasto. Położyła cienkie placuszki na rozpalonej blasze wokoło garnka inżynierowej. Wolałaby zagnieść i ugotować kluski, ale wiedziała, że babsztyl nie pozwoli jej dostawić garnka obok swoich. Kobieta popatrzyła na podpłomyki chmurnie, ale nic nie powiedziała. Chyba nie chciała się zniżać do rozmowy z „dziadówką”. Rachela siadła na zydlu pod oknem i wyjęła z kieszeni płaszczyka książkę.

Udawała, że czyta, ale myśli nie były w stanie ulecieć ku dalekim krainom, odmalowanym mistrzowsko przez Ferdynanda Antoniego Ossendowskiego.

Wszystkim ciężko, ale zamiast sobie pomagać, ludzie warczą na siebie, gotowi pozagryzać się o byle głupstwo, westchnęła w duchu. Wojna obudziła w ludziach to, co najgorsze, a w niektórych, dla odmiany, to, co najlepsze... Dotknęła torebki z suszonymi śliwkami.

Prychając silnikiem, ulicą przejechał samochód. Obie wzdrygnęły się. Kobieta wyjrzała ostrożnie, a potem uspokajająco machnęła ręką. Podpłomyki zarumieniły się od spodu. Dziewczyna ostrożnie odwróciła je na drugą stronę.

– Mogłaby trochę opału sama zdobyć – inżynierowa burknęła półgłosem, patrząc obojętnie za okno.

Rachela nie odpowiedziała na zaczepkę. Bo i co miała powiedzieć? Ta baba gotowała na drewnie z zapasów Bergerów. Zresztą w tym domu służąca była poniekąd u siebie, bo to miastowych dokwaterowano.

Z podpłomykami na talerzyku wdrapała się na swoje poddasze. Facjatka była wychłodzona. Dziewczyna z żalem popatrzyła na od dawna nieużywany piecyk – popularną blaszaną kozę. Wprawdzie zachomikowała sobie na stryszku setkę polan i dwa worki dobrze wysuszonych patyków, ale trzymała to na czarną godzinę. Wszyscy spodziewali się długiej, ostrej zimy. Jedyną pociechą była świadomość, że armia Hitlera niebawem pozna uroki rosyjskich mrozów.