Анджей Пилипюк - Carska Manierka

Tak czy inaczej, czułem, że nitki naszych losów skrzyżowały się nie bez powodu.

Nowa więźba dachowa powoli znikała przykrywana arkuszami blachodachówki. Czekało nas jeszcze sporo roboty z elewacją, ale za dwa tygodnie budynek będzie wyglądał jak nowy.

Postoi jeszcze sto lat. I to ja go uratowałem. Trzeba będzie włożyć jeszcze ogrom pracy, wymienić część instalacji, ułożyć na nowo bruk w bramie, zrobić odwodnienie podwórza, zaizolować fundamenty i dać nowe rynny - ale pierwsze efekty już widać.

Na balkonie iskrzyła spawarka. Odtworzona na podstawie starych zdjęć balustrada właśnie była osadzana. Z wnętrza dobiegało buczenie agregatu do kładzenia tynku. Dobrze mieć w rodzinie specjalistów z różnych branż...

Czarne parasole

Słyszałem o tej wystawie. Natrafiłem na dwie recenzje w prasie. Omawiano ją na forach internetowych. Ktoś ze znajomych sugerował, że warto się wybrać. Zapamiętałem plakat, który ją reklamował, jedno zreprodukowane zdjęcie. Wiekowy Żyd, mędrzec z długą brodą. Może rabin, może cadyk, siedzący na kamiennych schodkach domu, studiujący księgę, i dwaj młodzi Żydzi, może jego uczniowie, usłużnie osłaniający go przed wiosenną mżawką za pomocą czarnych parasoli. Chciałem zobaczyć te zdjęcia. Niestety, zawalony robotą nie znalazłem czasu, żeby wybrać się do galerii.

Piotrek przyszedł na herbatę zaraz po służbie. Odwiesił na wieszak kaburę ze spluwą, policyjną czapkę powiesił na jelenim rogu. Trochę mnie to zaskoczyło - byłem pewien, że po służbie musi zdawać broń.

- Co to takiego? - mruknął zdziwiony, przyglądając się wieszakowi. - Małe toto, a rozkrzaczone. Z daniela?

- To rogi jelenia milu - wyjaśniłem. - Na całym świecie takich zwierzątek jest tylko około czterystu sztuk. Ale to z legalnego źródła, znajomek pracuje przy hodowli w parku leśnym w Kadzidłowie.

- Aha - przyjął do wiadomości.

- Herbata czarna czy zielona, w torebkach czy sypana? Mam też smakowe. A może wolisz kawę? - zapytałem.

- Daj kawy. Rozpuszczalnej, nie rób sobie kłopotu. Tylko zrób mi siekierę, żeby łyżeczka stawała.

- Żarówka stuwatowa ma prześwitywać przez roztwór czy nie? - wolałem skonkretyzować zamówienie.

- Zrób dwa razy mocniejszą, niż pijasz zazwyczaj. Twojej dziewczyny nie ma?

- To nie jest moja dziewczyna. Tylko się przyjaźnimy. Poza tym pokłóciliśmy się.

- Znowu? O co tym razem?

- Marudziła, że nie mówię jej komplementów. Powiedziałem, że ma oczy jak jałówka.

Brązowe, wypukłe i pięknie błyszczące. A ona, zamiast się ucieszyć, zrobiła awanturę.

Podreptałem do kuchni, a on tymczasem rozsiadł się wygodnie. Torbę postawił obok fotela. Kiedy wróciłem z kawą, spojrzał na mnie, a potem powiódł wzrokiem wokoło. Jego spojrzenie na chwilę skupiło się na gablotce z przedwojennymi odznakami. Zagryzł wargi.

Wyglądało, że zbiera się w sobie.

- Co cię gryzie? - zapytałem wprost. - Masz jakieś pytanie. Sądzisz, że mógłbym znowu pomóc naszym dzielnym stróżom prawa? - Zawsze lubiłem brać byka za rogi. - Potrzebujesz konsultacji historycznych?

- No, tak jakby - odpowiedział powściągliwie. - Ale nie do końca. Słyszałeś o wystawie fotografii „Poranek w galicyjskim miasteczku”?

- Tak. Ciekawa podobno. - Grzebałem w pamięci. -To były zdjęcia z końca lat międzywojennych, pokazujące Żydów krzątających się przy różnych zajęciach w dzień targowy.

Interesujące, bo zazwyczaj takie fotografie trafiają się pojedynczo, a tu cały zestaw. Zachowała się chyba rolka negatywu, tylko nie wiadomo, gdzie je zrobiono. Ciekawe znalezisko. Dobrze, że pokazano to publicznie, zawsze to jakiś okruch poprzedniej epoki. Ale powiedz, co się stało?

- To poufne.

- Będę milczał jak grób. Nawet Marcie przecież nie powiem - westchnąłem.

- Wyobraź sobie, wczoraj do galerii przyszedł jakiś staruszek i zamalował autora wystawy młotkiem w głowę. Został zatrzymany przez ochronę. Zaraz też nas wezwano. Nie stawiał oporu, nawet nie dokonał tak zwanego czynnego znieważenia werbalnego funkcjonariuszy, co się zazwyczaj zdarza. Kulturalny starszy pan. Tylko hobby ma jakby trochę niezgodne z prawem.

- A ofiara?

- Nieprzytomna w szpitalu. Lekarze mają nadzieję, że wyjdzie z tego, ponoć czacha okazała się gruba jak u goryla. A i cios nie był zbyt mocny. Sprawca po prostu nie miał dość siły.

W ogóle ten dziadyga to jedna wielka zagadka. Wygląda na jakieś dziewięćdziesiąt lat. Ale nie chce powiedzieć, jak się nazywa. Nie ma przy sobie żadnych dokumentów, odmówił zeznań, nie życzy sobie nawet adwokata. Na pytanie o motywy odpowiedział tylko: „Należało się łajdakowi”. Elegancko ubrany, laska też ładna, ale widać, że przyjechał z prowincji.

- Ciekawe.

Policjant wyjął z torby folder i położył go na stole. Zajrzałem do środka. Zdjęcie chłopaka, który zorganizował wystawę. Twarz jak twarz, wyglądał na studenta. Jego znalezisko.

Metalowa puszka po przedwojennych landrynkach, w niej rolka negatywu. Piękne reprodukcje zdjęć pokazujących poranek targowego dnia na rynku małego miasteczka. Na końcu jakieś kolorowe fotki kropli deszczu na owocach jarzębiny, ewidentnie niepasujące do reszty. Zdaje się, że znalazca też zajmował się trochę fotografią. Folderek pachniał jeszcze ostro farbą drukarską.

Przekartkowałem go ponownie, natrafiając na znajome zdjęcie starca pod parasolami.

- Hmmm... - odezwałem się wreszcie. - To ciekawe. I ciebie wrobili w wyjaśnienie tej sprawy?

- Ano tak - westchnął. - Pomyślałem, że może mi pomożesz ugryźć tę zagadkę. W końcu grzebiesz w antykach i starociach.

- Pokaż zatem ten młotek - zaproponowałem.

Syknął cicho - widocznie trafiłem w dziesiątkę. Wyciągnął z torby laptop, odpalił, wprowadził hasło i wyświetlił zdjęcia dowodu rzeczowego. Przyjrzałem im się pobieżnie. I westchnąłem w duchu. Już wiedziałem, co go zafrapowało.

- To właśnie mnie zastanowiło. - Kumpel stuknął paznokciem w ekran. - Dlaczego, u diabła, na obuchu ktoś wybił napis „Kiełbasa”!? To z rzeźni czy masarni może? Bez sensu...

Uśmiechnąłem się lekko, widząc potwierdzenie swoich przypuszczeń. Podszedłem do półki i ściągnąłem monografię poświęconą ludowym kowalom z Podhala. Kartkowałem ją przez chwilę, a potem podałem otwartą na stronie ze zdjęciem topora ozdobionego identycznym napisem.

- O ty, w mordę! - sapnął Piotrek, czytając opis. - To ja sobie bezskutecznie osiem godzin głowę łamię, a to po prostu nazwisko rzemieślnika?

- Bieżmo Stare - odczytałem nazwę miejscowości. -Zaraz, zaraz...

Poszedłem do sąsiedniego pokoju, w którym miałem urządzony gabinet. Chwilę grzebałem po półkach. Wróciłem z monografią poświęconą bocznym odgałęzieniom Kolei Transwersalnej. Przekartkowałem indeks i otworzyłem na wskazanej stronie.

- To chyba to samo miasteczko - mruknąłem. -Przypatrzmy się...

Archiwalne zdjęcie w albumie wykonano trzydzieści lat wcześniej niż te w folderku.

Synagoga nie miała jeszcze nowego ganku, jeden budynek był niższy o dwie kondygnacje.

Zamiast eleganckiego chodnika z płytek piaskowca w błocie leżały pęki drewnianych dyli. Ale reszta się zgadzała.

- Robercie, jesteś zaiste geniuszem - mruknął mój przyjaciel.

- Przypadek - zbagatelizowałem. - Po nazwisku jak po sznurku do kłębka. Ale jedno mi się w tym wszystkim bardzo nie podoba. Ja zidentyfikowałem fotkę w ciągu paru minut, bo miałem punkt zaczepienia. Zakładam, że wystawiający zdjęcia miałby może z tym dużo więcej zachodu, ale to naprawdę banał. Kilkanaście godzin w bibliotece i po problemie.