Arkadij Strugacki - Biały stożek Ałaidu

Tytuł oryginalny: Белый конус Алаида

Język oryginalny: rosyjski

Przełożyła Janina Dziarnowska

Rok pierwszego wydania: 1959

Rok pierwszego wydania polskiego: 1961

Wydawnictwo „Iskry”, 1961

SPIS TREŚCI

Anatolij Dnieprow: Suema

Arkadij i Boris Strugaccy: Sześć zapałek

Walentyna Żurawlowa: Poprzez czas

Wiktor Saparin: Ostatni dorożkarz

Walentyna Żurawlowa: Błękitna planeta

Wiktor Saparin: Niebiańska kulu

M. Duntau, G. Curkin: Cerebrowizor

Georgij Gurewicz: Infra Smoka

Arkadij i Boris Strugaccy: Biały stożek Ałaidu

Włodzimierz Sawczenko: Przebudzenie prof. Berna

Arkadij i Boris Strugaccy: Odruch samorzutny

Anatolij Dnieprow: Maszyna ED model nr 1

Późną nocą ktoś mocno zastukał do drzwi mego przedziału. Zerwałem się rozespany, nie mogąc zrozumieć, o co chodzi. Na stoliku w pustej szklance brzęczała łyżeczka od herbaty.

Zapaliłem światło i zacząłem wkładać buty. Stukanie powtórzyło się, głośniejsze, natarczywe.

Otwarłem drzwi.

W drzwiach stał konduktor, a za nim wysoki mężczyzna w zmiętej, pasiastej piżamie.

— Przepraszam, drogi towarzyszu — powiedział konduktor półgłosem — zdecydowałem się zakłócić spokój właśnie wam, bo jesteście sami w przedziale.

— Proszę bardzo, nic nie szkodzi. Co się stało?

— Tu jest nowy pasażer. — Konduktor cofnął się trochę, przepuszczając mężczyznę w piżamie.

Spojrzałem na niego ze zdziwieniem.

— Pewnie małe dzieci nie dają wam spać w waszym przedziale? — zapytałem.

Pasażer uśmiechnął się i pokręcił przecząco głową.

— Nie, po prostu uciekł mi pociąg.

— Proszę wejść — zaproponowałem uprzejmie. Nieznajomy wszedł, rozejrzał się i usiadł na kanapce, w samym kącie, przy oknie. Bez słowa oparł się łokciami o stolik, podparł głowę rękami i zamknął oczy.

— No, to wszystko w porządku — powiedział konduktor z uprzejmym uśmiechem. — Zamknijcie drzwi i życzę dobrej nocy.

Zasunąłem drzwi, zapaliłem papierosa i ukradkiem przyjrzałem się nocnemu gościowi. Był to mężczyzna lat około czterdziestu, z wielką grzywą lśniących czarnych włosów.

Siedział nieruchomo, jak posąg, i nie widać było nawet czy oddycha.

„Dlaczego nie zażąda pościeli? — pomyślałem. — Trzeba mu zaproponować…” Zwróciłem się w jego stronę, chcąc to powiedzieć. Ale mój współtowarzysz odezwał się, jakby odgadując moje myśli.

— Nie warto. Mówię, że nie warto prosić o pościel. Spać mi się nie chce i jadę nie tak daleko.

Zdumiony jego przenikliwością szybko wsunąłem się pod kołdrę.

„Diabli wiedzą co! Nowy Wolff Messing — czyta w myślach!” Mruknąłem coś niewyraźnie, przekręciłem się na drugi bok i utkwiłem szeroko otwarte oczy w błyszczącej ścianie wagonu. Zapadło pełne napięcia milczenie.

Ciekawość zwyciężyła i zerknąłem znowu na nieznajomego. Siedział wciąż w tej samej pozycji.

— Nie przeszkadza panu światło? — zapytałem.

— Co? Ach, światło! To raczej panu… Zgaszę, jeżeli pan sobie życzy.

— Proszę bardzo.

Podniósł się, podszedł do drzwi, przekręcił kontakt. Potem wrócił na swoje miejsce. Gdy oczy przyzwyczaiły mi się do ciemności, zobaczyłem, że mój sąsiad oparł się o ścianę i założył ręce za głowę. Jego wyciągnięte nogi dotykały prawie mojej kanapki.

— Jak się to stało, że uciekł panu pociąg? — zagadnąłem znowu.

— To był strasznie głupi przypadek. Przyszedłem na dworzec, siadłem na ławce i zacząłem rozważać pewną myśl. Chciałem sobie samemu udowodnić, że ona nie ma racji… — odparł pośpiesznie nieznajomy. — A przez ten czas mój pociąg odszedł.

— Posprzeczał się pan z jakąś… damą? — zapytałem.

— Co tu ma do rzeczy dama? — zapytał mój sąsiad z irytacją.

— Przecież pan sam powiedział: „udowodnić sobie samemu, że ona nie ma racji!”

— Uważa pan, że zawsze, gdy się mówi „ona”, ma się na myśli kobietę? Zresztą ta niedorzeczna myśl i jej przyszła do głowy. Uznała, że jest damą!

Tę zawiłą perorę wypowiedział z goryczą, nawet ze złością, a ostatnie słowa z drwiącym chichotem. Doszedłem do wniosku, że mam do czynienia z niezupełnie normalnym człowiekiem, przed którym należy mieć się na baczności. Mimo wszystko miałem jednak ochotę prowadzić dalej tę rozmowę. Zapaliłem nowego papierosa, głównie po to, by przy błysku zapałki lepiej przyjrzeć się swemu towarzyszowi. Siedział teraz na brzeżku kanapki i wpatrywał się we mnie czarnymi, błyszczącymi oczami.

— Wie pan — zacząłem jak najbardziej łagodnym i pojednawczym tonem — jestem literatem i dziwi mię, gdy ktoś mówi „ona miała rację”, „ona uznała”, nie mając na myśli osoby rodzaju żeńskiego!

Dziwny pasażer odpowiedział po długiej chwili milczenia:

— Przed dziesięciu laty taka forma nie mogła budzić wątpliwości. W naszych czasach jest już inaczej. „Ona” może nie być kobietą, lecz po prostu rzeczownikiem rodzaju żeńskiego. Niech mnie pan poczęstuje papierosem — poprosił. — Miałem zamiar rzucić palenie, ale zdaje się, że nic z tego nie będzie.

W milczeniu podałem mu papierosa i zapaliłem zapałkę. Nieznajomy parę razy zaciągnął się głęboko i po chwili zaczął jedno z najbardziej zdumiewających opowiadań, jakie kiedykolwiek w życiu słyszałem.

— Czytał pan z pewnością o elektronowych maszynach liczących? To wspaniałe osiągnięcie współczesnej nauki i techniki. Maszyny wykonują najbardziej skomplikowane obliczenia, których człowiek czasem nie byłby w stanie zrobić. Mogą dokonywać takich działań, że dech zapiera w piersiach. I rozwiązują je w ciągu ułamków sekundy, podczas gdy człowiek musiałby strawić nad nimi miesiące, a może i lata. Nie będę panu opowiadał, jak te maszyny są zbudowane. Ponieważ pan jest literatem, to i tak nic by pan z tego nie zrozumiał. Zaznaczę tylko rzecz najbardziej istotną: przy wyliczeniach maszyny te nie mają do czynienia z cyframi, lecz z umownym kodem. Przed postawieniem maszynie zadania, wszystkie liczby przekształca się w kod za pomocą zer i jedynek. Maszyna elektronowa dodaje, odejmuje, mnoży i dzieli liczby, wyrażone przez impulsy elektryczne. Jedynka oznacza, że impuls jest, zero, że impulsu nie ma, rok zajmowałem się studiami i konstrukcją maszyn przekładowych.

Dodać należy, że zbudowanie takich maszyn przez samych tylko matematyków i konstruktorów było zupełnie niemożliwe. Wielką pomoc okazali nam lingwiści, którzy pomogli w zestawieniu prawideł ortograficznych i gramatycznych, nadających się do przekształcenia w kody i umieszczenia w doskonałej pamięci maszyny w charakterze programu działania. Nie będę opowiadał o trudnościach, które musieliśmy przezwyciężyć.

Powiem tylko, że w końcu udało nam się skonstruować maszynę elektronową, która tłumaczyła rosyjskie artykuły i książki dowolnej treści na angielski, francuski, niemiecki i chiński język. Przekład był wykonywany z taką szybkością, z jaką drukowało się tekst rosyjski na specjalnej maszynie do pisania. Maszyna ta równocześnie wypracowywała niezbędny do tłumaczeń kod.

Podczas pracy nad udoskonalaniem jednej z maszyn do tłumaczenia zachorowałem i spędziłem około trzech miesięcy w szpitalu. W czasie wojny dowodziłem stacją radarową i zostałem kontuzjowany podczas nalotu niemieckiego. Doznałem ciężkiego wstrząsu mózgu co dawało, a i teraz daje o sobie znać. Więc właśnie wtedy, gdy pracowałem nad nowym typem elektrostatycznej pamięci maszyn elektronowych, z moją własną pamięcią zaczęły się dziać dziwne rzeczy.