Wiaczesław Rybakow - Trudno stać się Bogiem

— Kiedy w świecie rządzi porządek… zhi znaczy „mądrze urządzić”, „uporządkować”, nawet „leczyć”… przestrzeganie moralnych zobowiązań… yi zazwyczaj przekłada się jako „obowiązek”, „sprawiedliwość” — w sumie to, co człowiek czyni pod wpływem moralnego imperatywu… przestrzeganie moralnych zobowiązań chroni jednostkę. Ale gdy w świecie panuje chaos, jednostka chroni przestrzegania moralnych zobowiązań!

Ciekawa myśl, pomyślał Malanow. Zimny prysznic na wietrze otrzeźwił go, chodnik przestał się kołysać. A myśl znakomita niemal matematycznie wyrazista. Trzeba będzie to przemyśleć na trzeźwo. Żeby tylko zapamiętać… — Rozumie pan, Dmitrij? Nie teczki papierowe, diabli z nimi, z tymi teczkami… Przestrzeganie moralnych zobowiązań! Na przekór chaosowi! Ponieważ to właśnie one sprzeciwiają się… chaosowi. Tylko one! Na przekór bólowi… lękowi… to najważniejsze, najważniejsze: lękowi! — Omal zupełnie nie straciwszy równowagi, runął na Malanowa; niezgrabnie chwycił kołnierz jego płaszcza, podniósł głowę i znowu tchnął mu w twarz gorącym oddechem: — A ja pękłem!

Okazało się, że nie zamknęli drzwi. Staromodny zamek Głuchowa nie zatrzaskiwał się, należało w nim obracać kluczem nie tylko przy wejściu, ale i przy wyjściu. W ciągu tych dwudziestu minut, kiedy pofrunęli na tankowanie, bardziej gościnnego mieszkania nie było zapewne na całym wybrzeżu.

Rozwiesili mokre płaszcze na wieszakach wyjętych przez Głuchowa z szafy i rozsiedli się na swoich miejscach. Ale ochota do gry przepadła. Skądś z głębin napływało coś poważnego.

Głuchow wsunął szczupły i mocny niczym ptasi szpon palec w pętelkę na wieczku puszki i szarpnął.

— Vorwärts — powiedział cicho, biorąc kieliszek.

— Avanti — niezbyt głośno odpowiedział Malanow.

Wypili. Głuchow jak zwykle powąchał, Malanow ugryzł kanapkę, starając się jakoś pilnować, pożuł i przełknął z trudem; resztę odłożył. Zakąska zupełnie nie szła. Wódka już nie grzała żołądka — od razu wybuchała w głowie mętną galaretą.

— O pańskim przyjacielu… Filipie… nic nie słychać? — nagle ostrożnie i zupełnie trzeźwo zapytał Głuchow.

I Malanow zrozumiał, że właśnie na tę rozmowę czekał całe lata. Właśnie możliwość tej rozmowy, tląca się od tamtej pory, związała ich, tak różnych, tak rozpaczliwie i bezsensownie sympatyzujących ze sobą; ani jeden, ani drugi nie miał z kim porozmawiać o najważniejszym.

— Przepadł jak kamień w wodę.

— A ten… jak mu tam… Zachar?

— Nie mam pojęcia. Znałem go tylko przez Walkę… A Walka dawno wyjechał, opowiadałem panu.

— Tak, pamiętam… Milczeli chwilę. Głuchow obracał kieliszek w palcach, potem nalał sobie. Potem zreflektował się; niepewnie nalał Malanowowi.

— Wydaje mi się, Dmitrij, że czegoś wtedy nie domyśliliśmy do końca.

Malanow poczuł, że ktoś mu chlusnął na serce wrzątkiem.

— A nie boi się pan zaczynać o tym rozmowy, Władlen? Głuchow uśmiechnął się kącikami ust, nie przestając obracać teraz już pełnego kieliszka.

— Jestem sam — powiedział. Malanow milczał. — Osobiście mnie już niczym nie przytrzasną, a nie mam nikogo poza sobą. Ja, Dima, szybko pojąłem, że nie wytrzymam stałego lęku… stałego strachu o swoich najbliższych. Żona zmarła dawno temu, jeszcze zanim to wszystko… Dzieci dorosłe. Odgrywałem przed nimi takiego sobka — marazmatyka… Teraz omijają mnie na kilometr; daj Boże, jak widokówkę na urodziny przyślą… A ostatnia moja… pasja… — Nagle ucichł, zaczął drobnymi ruchami zbierać rozrzucone po stole kości i składać je do szkatułki. — Ostatnia… Ja… sprawiłem, żeby i ona odeszła. Nie wezmą mnie! — krzyknął i nawet uniósł się trochę w fotelu.

— Kto, jacy oni? — cicho zapytał Malanow.

Głuchow rzucił mu krótkie spojrzenie spod kosmatych starczych brwi i mruknął ponuro: — No, on… — Co za on?

Głuchow nie wytrzymał. Podniósł kieliszek do ust i wypił zawartość jednym haustem.

— Dmitrij — powiedział ze ściśniętym gardłem. — Dmitrij, pan coś wie.

Wtedy Malanow również osuszył kieliszek jednym haustem. Czekał na tę chwilę tyle lat, a teraz milczał, nie potrafił wykrztusić słowa. Galareta w głowie zgęstniała. Ale żaluzje ochronne trwały nie naruszone; Malanow chciał i nie mógł. Nie mógł.

— Właśnie pan… — wolno powiedział Głuchow. — Już wtedy pomyślałem, że to powinien być właśnie pan… Malanow milczał.

— Przecież w naszej dziwnej kompanii pan jest unikatową postacią.

— Na pewno nie! — nie wytrzymał Malanow.

— Na pewno tak. Nie zastanawiał się pan nad tym? Pańskiemu przyjacielowi również nie przyszło to do głowy, bo musiałby skorygować swoją teorię. A wszystko jest takie proste i takie… niepokojące. Myślę, że… tylko niech się pan nie obraża, proszę… żeby zamienić oczywisty, ale… nie mający odniesienia do nauk ścisłych element, pański przyjaciel był zbyt nieludzki.

— Fil to najlepszy i najwrażliwszy człowiek, jakiego znałem… — Malanow drgnął. — To znaczy znam.

— Możliwe. Chociaż to samo powiedziałbym nie o nim, lecz o… panu. Ale nie rozmawiajmy o tym. Proszę popatrzeć. Jest samotny. Kiedy te wszechpotężne czy wszechmocne siły, czy jak tam pan powie… uderzają w niego, to uderzają tylko w niego. Weingarten. Żona, dzieci. Ale gdy uderzają, to uderzają tylko w niego. Zachar. Ci, których, że tak powiem, kochał — Głuchow skrzywił się ironicznie, a potem dolał sobie trunku z puszki — wykorzystywani są tylko i wyłącznie jako zewnętrzny czynnik drażniący. Na równi z innymi. Tak kobiety, jak i pryszcze… faktycznie uderzają tylko w niego. Teraz ja. Niezupełnie samotny. Ale gdy walili, walili tylko we mnie. Póki nie poznałem pana, nawet do głowy mi nie przyszło, że moim bliskim coś zagraża.

Właśnie po tragedii z pańskim synem przestałem być sobą, zacząłem wszystko dokoła wypalać ze strachu. A przecież, o ile pamiętam, w pańską żonę też próbowali jakoś… Na twarz Malanowa legł cień. Głuchow wystraszył się, machnął rękami i omal nie przewrócił opróżnionej do połowy puszki; teraz obracał w palcach nie kieliszek, lecz całą puszkę.

— Przepraszam, że panu przypomniałem!

— To nic, Władlen, to nic.

— Chciałem tylko powiedzieć, że pan jest jedynym człowiekiem, w którego uderzano rykoszetem. W sposób pośredni. Jedynym, kogo nie męczyli bezpośrednio, ale poprzez męczarnie bliskich. I tylko dlatego udało się pana złamać.

Malanow pokręcił głową i nagle uśmiechnął się żałośnie.

— Wie pan co, Władlen, przerwijmy na chwilę i golnijmy ze skrzypieniem — poprosił.

Głuchow uważnie popatrzył na niego pijanymi, szalonymi oczyma i rzekł: — Oczywiście.

Golnęli. Ale gdy tylko odetchnęli i odkaszlnęli, Głuchow powiedział cicho, ale z takim napięciem w głosie, jakby gardło miało mu za chwilę eksplodować: — Nie wydaje się panu, szanowny Dmitriju, że żeby tak dokładnie odróżnić tego, kogo trzeba złamać chorobliwą wysypką, piorunami kulistymi i straszliwymi przybyszami, od tego, którego trzeba łamać groźbą choroby dziecka, ten pański Wszechświat., te ni cholery nie myślące zdechłe atomy i kwanty… zbyt dobrze rozumieją, co to miłość?

Trafił z matematyczną precyzją. Malanow zaczął dygotać.

— Czy nic pan nie chce mi powiedzieć? — prawie szeptem zapytał Głuchow.

Malanow chciał powiedzieć dużo. Od dawna chciał.

— W odróżnieniu od pana nie jestem sam — rzekł.