Borys Strugacki - Światy braci Strugackich - Czas uczniów

Druga, bardziej sympatyczna, choć mniej liczna grupa składała się z refleksyjnych inteligentów. Patrzyli na siebie spojrzeniami pełnymi smutnej, zrezygnowanej dobroci. Rozmawiali o pięknie, cytując znanych i elitarnych autorów. Istota rozmów sprowadzała się do tego, że człowiek jest w swej istocie ohydny i nikczemny. Oni sami byli najwyraźniej rzadkim wyjątkami, ale nie mieli złudzeń co do rodzaju ludzkiego. Najbardziej wstrząsające było to, że wielu z nich było telepatami, wcieleniami Wszechświatowego Rozumu, drugą inkarnacją Chrystusa. Chroniły ich prawa przyrody i kosmicznej siły. Każdy był w stanie nakarmić pięcioma bochenkami tysiąc głodnych, nie licząc kobiet i dzieci. Ale wcale tego nie robili, ponieważ byli pewni, że jeśli zaczną działać, natychmiast opanują ich najbardziej obrzydliwe dążenia i motywy. Nieliczne aktywne osobniki, które próbowały cokolwiek zrobić, były ilustracją powyższej tezy — na krótko stawali się

dyktatorami, potworami i krwawymi tyranami. Wydaje się, że podstawową, wypełniającą przestrzeń ideą była pasywność, która pozwalała drugiej grupie pozostać dobrymi, choć bezradnymi ludźmi.

Szczególnie wstrząsnął mną pewien szkolny nauczyciel, niewiarygodnie realny i nieznośnie nieszczęśliwy. Uważał, że wszystko, co nas otacza, to tylko czyjś wstrętny eksperyment, i że cały świat dokoła to jedynie model realnego, szczęśliwego świata, drobniutki kryształek umieszczony pod mikroskopem. Krzyczał o latających talerzach, które są obiektywami mikroskopów, o tym, że należy żyć godnie i radośnie. Oczywiście nikt go nie słuchał. Gdy zrozumiałem, że biednego nauczyciela za moment zabiją właśni uczniowie, zmrużyłem oczy i przeskoczyłem o dziesięć lat do przodu.

Nic się nie zmieniło!

Łapczywie oddychając śmierdzącym powietrzem, rozglądałem się na boki.

Miasto było prawdziwe aż nie do wytrzymania; nawet je poznałem i przeszły mnie ciarki. Refleksyjni inteligenci mężnie chwytali kałasznikowy i strzelali do szeregów żołnierzy, do przemykających po niebie widziadeł, do wyłażących z ziemi gigantycznych zwierząt. Wszystko było mętne, szare, gnijące, odrażające i przy tym jakby prawdziwe. Opanowała mnie ochota, aby położyć się na brudnej jezdni i umrzeć. Ze stuporu wyprowadził mnie kolejny malec z płonącymi oczami, który poprosił, bym mu dał pojeździć wehikułem. Wystraszyłem się i kopnąłem w gazu, towarzyszyły mi krzyki chłopca, że strasznie go zawiodłem i że taka zła jest większość dorosłych.

Nie wiem, ile gnałem wzdłuż tych światów. Zamknąłem oczy, chwilami słyszałem atomowe wybuchy, czasem grzmiały gwiazdoloty, czasem znajomo terkotały automaty. Nie patrzyłem na nic. W mojej duszy zapanowała cisza i pustka, nic w niej nie zostało. Ta przyszłość wyssała mnie do ostatniej kropli, zmusiła do uwierzenia w siebie i odrzuciła jak zużytą wykałaczkę.

Potem zrobiło się cicho. Ziemia zniknęła. Pędziłem poprzez kosmos, dokoła cicho gasły gwiazdy i mgławice zwijały się w spirale. Rzadko przelatujące gwiazdoloty były ogromne, ale nieodwracalnie zniszczone. Potem wszechświat zaczął zwijać się w kropkę; dotknąłem klawisza zapłonu.

Trzeba było wracać.

Ale powstrzymywało mnie spojrzenie Janusa Połuektowicza i słowa Korniejewa. Gdzieś tam, daleko w tyle, w prawdziwym i słonecznym świecie, pozostali przyjaciele i koledzy, pozostał NICZNIEM i Sołowieck, Naina Kijewna. I Choma Brutus, nawet Amwrosij Ambruazowicz Wybiegałło…

A dokoła było Nic. Wszechświat zwinął się w kropkę, nad którą szybował mój wehikuł czasu. Sekundę czy milion lat — czasu już nie było, a prędkościomierz zamarł poza skalą — wszechświat drżał w singularności. Było to tak smutne, że krzyknąłem. Nie pamiętam co, wydaje mi się, że coś bardzo znanego i banalnego. Ale wszechświat zaczął się ponownie rozszerzać.

Gwiazdy przemknęły obok mnie jak fajerwerki i przekształciły Nic w niebo. Na mgnienie oka rozbłysły wokół girlandy gwiazdozbiorów i pajęczyna mgławic, potem eksplodowało Słońce i spęczniała pod nogami Ziemia. Dokoła zamigotali jacyś włochaci kromaniończycy, ludzie w togach, rycerze w zbrojach, alchemicy pochyleni nad retortami. Poczekałem, aż świat uzyskał znajome kontury i zatrzymałem się.

Wszystko było realne.

Ludzie — może nieco nudniejsi niż w rzeczywistości, ale całkowicie przekonujący. Ani jednego przejrzystego wynalazcy albo idioty z mieczem i automatem. Chyba z minutę łapałem oddech, rozglądałem się. Oto przebiegł chłopczyk z wędką, ale wcale nie zamierzał prowadzić ze mną przemądrzałej dysputy czy buchnąć wehikułu czasu. Oto zmierzał ku mnie milicjant, bardzo podobny do kaprala Kowalowa. Wyraźnie zamierzał ze mną pogadać, ale przygazowałem i przeskoczyłem o kilka lat do przodu.

To był chyba świat, którego szukałem.

Zapaliłem papierosa i rozejrzałem się. Tu, rzecz jasna, jeszcze nie wytwarzali mieszczących się w walizeczkach maszyn cyfrowych, ale wszystko było tak realnie, że nie miałem wątpliwości — tu właśnie buszował Wybiegałło.

Postanowiłem zatrzymywać się co dwa lata. Puściłem sprzęgło i ruszyłem w drogę.

Potrzebowałem mało czasu. Tylko piętnastu przystanków. Potem trzepnąłem w klawisz zapłonu i wehikuł runął z powrotem.

Do rzeczywistości…

— …To p-podłe i ob-brzydliwe! — mówił gdzieś obok Fiodor Simeonowicz. — Będzie p-pan za to odpowiadał, obywatelu Wybiegałło!

— Bardzo przepraszam! — popiskiwał Amwrosij Ambruazowicz. — Ze ne słi pa fotif! [8] Nie jestem winny! (fr.) Nasza dzisiejsza młodzież… jest mało wytrzymała nerwowo! Nas nawet carscy żandarmi nie zastraszyli! Proszę mnie nie obrażać, Kiwrin!

— Cicho — powiedział Janus Połuektowicz. Bardzo spokojnie, ale znacząco. I natychmiast zrobiło się cicho. Otworzyłem oczy i zobaczyłem, że wszyscy patrzą na mnie z takim współczuciem, że aż zrobiło mi się niezręcznie.

— Chłopcy… przestańcie… — wyszeptałem, wstając. Korniejew mi pomógł, radośnie rycząc:

— O, Priwałow się otrząsnął!

Wstałem podtrzymywany przez Witkę i Romana.

— Wybaczcie, proszę… — rzekłem zakłopotany.

— Co też pan, g-gołąbeczku, znakomicie się p-pan trzymał… — powiedział Kiwrin, odwracając się.

Christobal Hozewicz podszedł do mnie bez słowa, wymamrotał coś w rodzaju: „Myślałem, że będzie gorzej” i odsunął się.

— Jak sądzę, wszyscy przekonaliśmy się… że ten świat jest wystarczająco materialny — powiedział Niewstrujew.

Wybiegałło radośnie pokiwał głową.

— Jedyny problem stojący przed nami dotyczy tego, jak można przeprowadzać… mówiąc delikatnie, wymianę technologii z tamtym światem.

— Jak to jak? — wrzasnął Wybiegałło. — Oto niezbite dowody, rozumiecie, mój heroiczny eksperyment i ta wycieczka towarzysza Priwałowa! Niezbite dowody! Siadamy, jedziemy i zdobywamy kulturę duchową i materialną! Proszę bardzo!

— Priwałow, zgadza się pan jeszcze raz tam pojechać? — zapytał Niewstrujew.

Pokręciłem głową:

— Nie, Janusie Połuektowiczu. Wybaczcie, ale nie. To już wolę wykopki.

— Mam nadzieję, że wszyscy się z tym zgadzamy? — zapytał Niewstrujew.

Nikt nie zaprzeczył. Wtedy Wybiegałło plasnął w dłonie:

— Jakże to, towarzysze? Gdzie wasza obywatelska odwaga? — A pan podróżował bez wahań, czy nie tak, Amwrosiju Ambruazowiczu? — zapytał Junta. Wybiegałło dumnie skinął głową:

— Tak! I żadna tam słaba wola i małoduszność mnie nie krępowały!

— To nie słaba wola. To uczciwość — chłodno powiedział Niewstrujew. — Cóż, w takim razie temat ten będzie pan realizował sam, Amwrosiju Ambruazowiczu. Doświadczenie pan ma, siły ducha tylko pozazdrościć. Proszę popracować dla korzyści państwowych spichlerzy.