Ayzek Azimov - Koinot oqimlari

Tabobatxonalarning birida telba haqidagi yozuvlarni topdik. U olti oy ilgari sog‘lig‘ini tekshirtirish uchun olnb kelingan. Uni uchlikdagi ikkinchi kishi — ayol olib kelgan. Bu xufiyona qilingan bo‘lsa kerak. Hakim telbani tekshirib, uning ruhiyat zondi ta’sirida ekanligini aniqlagan.

Shu yerda qiziq bir holat bor. Hakim Yuqori va Pastki shaharlarda ham tabobatxona ochganlarning biri edi. Bu xayolparast mahalliy aholi ham birinchi darajali tibbiy yordamga loyiq deb hisoblagan.

U haddan tashqari pishiq-puxta bo‘lgani uchun ikkala tabobatxonaga, qaytaraman, ikkala tabobatxonaga keluvchilar haqidagi ma’lumotlarni, ularning florinalik yoxud sarklik bo‘lishlaridan qat’iy nazar, erinmay yozib borgan. Xullas, boyagi aytgan odamimiz bir tabobatxonadagi yozuvlarni ikkinchi tabobatxonadagi nusxalari bilan solishtirgan. Natija qanday deysizmi? Anavi telba haqidagi yozuvning nusxasi topilmagan! Bu yozuv Yuqori shahar tabobatxonasidagina mavjud bo‘lgan. Pastkida-chi? O‘sha odam florinalik edi, chunki uni florinalik ayol olib kelgan, u sog‘lig‘ini Pastki shaharda tekshirtirgan — bularning barchasi daftarga bitilgan. Endi savol tug‘iladi: bu yozuvning u yerdagi nusxasi qayerda?

Bunga faqat birgana javob berilishi mumkin. Kimdir uning boshqa nusxasi borligini bilmay turib Yo‘q qilgan. Bu haqda keyinroq so‘z ochaman…

Telba haqida xavfsizlik xizmatiga ma’lum qilish darkorligi to‘g‘risidagi yozuv hakimning qog‘ozlarida qayd etilgan. To‘g‘ri tadbir mo‘ljallangan, chunki ruhiyat zondining qo‘llanilishi yo jinoyatchilikka, yo buzuqlikka ishora. Lekin, axborot tegishli joyga yetkazilmay qolgan. Bir hafta o‘tar-o‘tmas baxtsiz hodisa tufayli hakim halok bo‘lgan. Bu o‘ta detektiv voqea, shunday emasmi?

Endi bu hodisaga boshqa tomondan nazar tashlaylik. Ya’ni, telbani unutaylikda, koinot tadqiqotchisini eslaylik. Yodingizda bo‘lsa, tadqiqotchi haqidagi ilk xabar, uning kemasining sayyoraga qo‘nishga tayyorlanayotganligi to‘g‘risidagi axborotning Transport Byurosiga yuborilishi bilan bog‘liq edi. Keyinroq, uning bundan avvalgi yuborgan xabari qam mavjudligi aniqlangandi.

O‘shanda koinot tadqiqotchisi hadeganda qo‘nabermadi. Yaqin fazoda izlari ham topilmadi. Bunnng ustiga, uning yuborgan xabari yo‘qolgan YUKTB bizni bu xabarni berkitishda aybladi. Xavfsizlik xizmatimiz esa bu xabarni tashviqot maqsadida atayin to‘qib chiqarilgan uydirma, deb hisobladi. Hozirgi paytda, men ikkala tomonning nohaqligiga amin bo‘lyapman. Haqiqatda ham, xabar yuborilgan, lekin u Sark hukumatiga yetib kelmagan.

Tasavvur qilaylik, biron-bir kimsa unga hozircha Iks deb nom beraylik, Transport byurosi daftarlarini o‘qish imkoniyatiga ega. O‘sha Iks ma’lum vaqtda koinot tadqiqotchnsining axborotnomasidan voqif bo‘ladi. Shundan so‘ng, u tadqiqotchi kemasiga maxfiy subradioxabar yuborib, uni uncha ko‘zga ilinmas shaxsiy fazo bekatiga yo‘naltiradi. Iks koinot tadqiqotchisini o‘sha yerda kutib oladi. Telba tadqiqotchi shu zahotiyoq dilidagi gaplarni to‘knb sola boshlaydi. Uning so‘zlari qanchalik betayin, telbanamo, tomdan tarasha tushgandek bo‘lmasin, Iks ulardan o‘zining tashviqot maqsadlarida foydalanish mumkinligini anglaydi. U o‘znning do‘q-po‘pisali maktublarini bizga — Buyuk Skvayrlarga jo‘natadi. Ilgari men Trantorga to‘nkagan ayb-maqsadlar uniki bilan mos tushadi. Agar biz u bilan kelisha olmasak, u Florinada halokat haqvda mish-mish tarqatib, butun ishlab chiqarishni izdan chiqarishni va bizni taslim etishni niyat qilgan.

Iks koinot tadqiqotchisini o‘ldirishi mumkin edi, biroq, menimcha, tadqiqotchi unga axborot manbai sifatida keyinroq ham kerak edi. chunki u koinot tadqiqi bo‘yicha hech vaqoni tushunmas, o‘z do‘q-po‘pisasini usiz asoslay olmasdi, yoki mabodo yengilgan taqdirda, tadqiqotchi evaziga qutulib ketishni o‘ylab qo‘ygandi. Xullas, niyati qanday bo‘lishidan qat’iy nazar, u ruhiyat zondini ishlatadi. Bundan so‘ng, uning ixtiyorida o‘jar koinot tadqiqotchisi emas, beozorgina telba paydo bo‘ladi. Ma’lum muddat o‘tgach, uning es-hushi joyiga kelishi mumkin edi.

Xo‘sh, keyin-chi? Shunday qilish kerak ediki, but/n yil bo‘yi lavozimli kishilarning bitta-yarimtasi uni ko‘rib qolmasnn. Shuning uchun, daholarcha oddiy yo‘l tanlaydi. U o‘z asirini Florinaga olib o‘tadi, koinot tadqiqotchisi u yerda kirt fabrikasida ishlovchi esi yarim ishchiga aylanadi.

Menimcha, o‘tgan Yil davomida Iks yoki uning ishonchli vakili, koinot tadqiqotchisi «tashlangan» joyga borib uning sog‘lig‘i va xavfsizlishdan xabar olib turgan. Ana shunday safarlarning birida, u telbani hakimga ko‘rsatilganini bilib qoladi, hakim esa albatta bu haqda yuqornga xabar qilish zarurligini anglaydi. Shuning uchun, hakim halok bo‘ladi, kasallik varaqasi Pastki shahar tabobatxonasidan yo‘qoladi. Bu Iksning birinchi xatosi edi, u yana qayerdadir bu yozuvlarnnng nusxasi mavjud bo‘lishi ehtimoli borligini o‘ylab ham ko‘rmagandi.

Shunday vaqtda Iks yana bir xatoga yo‘l qo‘yadi. Telbaning es-hushi tezlikda qayta boshlaydi, mahalliy Rezident esa uning gaplari shunchaki valdirash emasligini darhol anglaydi. Balki, telbani hakimga ko‘rsatgan qiz, uning ruhiyat zoqdi ta’siriga duchor etilganligini Rezidentga aytgandir. Bu faqat gumon.

Bor-yo‘q voqea mana shundan iborat.

Fayf kuchli qo‘llarini birlashtirib tinglovchilardan javob kutdi.

— Mening fikri ojizimcha, — dedi Balle ohnsta, — siz bir yil ilgarigadek, kurakda turmaydigan voqeani to‘qib chiqardingiz. Gaplaringizning o‘ndan to‘qqizi gumon.

— Bo‘lmagan narsa! — dedi keskin Bort.

— Iks deganingiz kim? — so‘radi Stin. — Siz uning kimligini aniqlamaguningizcha, gapingizning ma’nisi yo‘q. — U nazokatli esnar ekan, barmoqlari bilan og‘zini to‘sdi.

— Har hodsa, orangizdagi bir kishi gap nimada ekanligini yaxshi biladi! — hichqirdi Fayf. Gap Iks shaxsi haqida ketyapti. Agar mening mulohazam to‘g‘ri bo‘lsa, Iks — ushbu xislatlarga ega shaxs. Eng avvalo Ikskuzatuv bo‘limi bnlan bog‘langan kishi. U — tovlamachilikni keng miqyosda uyushtira oluvchi shaxs. U — koinot Tadqiqotchisini Sarkdan Florinaga biron-bir qiyinchiliksiz jo‘nata oluvchi kimsa. U — hakimni «baxtsiz tasodif» ga uchrata oluvchi odam. U — duch kelgan oddiy kishi emas. Demak, u Buyuk Skvayr bo‘lishi kerak. Shunday emasmi?

Bort o‘rnidan turib ketdi. Stin jazavaga tushib kuldi. Runening yog‘ g» osgan ko‘zpari yona boshladilar. Balle esa ohista bosh chayqadi.

— Koinot haqqi, Fayf, kimni ayblayapsiz? — chiyilladi Bort.

— Hozircha hech kimni, — Fayf pinagini buzmasdi, — alohida olganda hech kimni. Keling, o‘ylab ko‘raylik. Biz besh kishimiz. Iksning qilgan ishini Sarkda hech kim bajara olmaydi. Bu faqat bizning qo‘limizdan keladi. Bu fikrni isbotlash shart emas. Lekin besh kishining qaysi biri aybdor? Eng avvalo, men emasman.

— Biz sizning so‘zlaringizga biron-bir isbotsiz ishonishimiz kerak, shundaymi? — kesatdi Rune.

— Siz mening so‘zimga ishonishingaz shart emas, — e’tiroz bildirdn Fayf. — Aytgshgan ishlardan faqat mening manfaatdorligim yo‘q. Iks kirt sanoatini o‘z nazoratiga olmoqchi. Menda bunday nazorat bor. Florina yerlarining uchdan biri qonunan meniki. Zavod, fabrikalarim, fazoviy kemalarim qo‘shilmasi shunchalik kuchliki, agar istasam hammangizni kirt sanoatidan siqib chiqara olaman. Buning uchun tovlamachshshk, do‘q-po‘pisa qnlishim zarur emas. Boshqalarda esa manfaatdorlik bor. Masalan, Runening ixtiyorida faqat eng kichik qit’a mavjud. Uning hissasi hammanikidan kam. Bu hol unga yoqmaydi — men yaxshi bilaman. U mening gapimni inkor qilolmaydi. Balle tagli-taxtli zotlardan. Uning ajdodlari ma’lum davr Sarkka hukmronlik qilishgan. Bu narsalarni u yoddan chiqarmagan bo‘lishi kerak. Bortga esa kengash paytida doimo kamchilik tomonda qolishi va natijada o‘z yerlarida istaganicha qamchi va to‘pponcha siyosatini o‘tkazolmasligi yoqmaydi. Stin bo‘lsa isrofgar, moddiy tomondan qiyin ahvolda. Mablag‘ topish zaruriyati — kuchli zaruriyat. Boryo‘q manfaatdorlik — mana shulardan iborat. Ko‘rolmaslik. Amalparastlik. Ochko‘zlik. Obro‘ga intilish. Xo‘sh, qaysi biringiz shu ishga qo‘l urdingiz?