Ніл Гілевіч - Удзячнасць і абавязак [літаратурна-крытычныя артыкулы і нататкі]

Некалі А. Твардоўскі сказаў, што чытаць беларускую паэзію — усё адно што ісці босаму па росным лузе і свежай раллі,— настолькі яна шчырая, непасрэдная, зямная. Настолькі яна — іначай сказаць — не кніжная, не залітаратураная, не снабісцка-гурманская зместам і духам. І канечне ж, у зберажэнні і захаванні ёю гэтых выдатных якасцей не ў малой меры «вінаваты» нацыянальны фальклор,— дакладней, непарыўная сувязь яе творцаў з вуснапаэтычнымі нацыянальнымі традыцыямі. Думаю, што сказанае не ў меншай меры, чым беларускай, датычыць і паэзіі балгарскай. Паспрабуем жа прасачыць характар яе сувязей з фальклорам на некаторых канкрэтных паэтычных імёнах.

Французскі пісьменнік П'ер Гамара, характарызуючы творчасць Любаміра Леўчава, гаворыць, што за ёю «адчуваецца балгарская паэтычная традыцыя» і што пры ўсёй сваёй вернай чуйнасці да еўрапейскай і савецкай паэзіі Леўчаў «застаецца балгарынам» [ 23 23 Литературен фронт, 1977, 1 верас. ]. Звернем увагу: не фальклорнай і не літаратурнай называе традыцыю Гамара, а — балгарскай паэтычнай. І гэта зусім слушна, бо ў Балгарыі, як дарэчы і ў Беларусі, літаратурная паэзія непасрэдна прадоўжыла народную — юнацкія і гайдуцкія эпічныя песні, абрадавую і пазаабрадавую лірыку, і таму ўтварылася адно непарыўнае цэлае, адна вялікая нацыянальная паэтычная традыцыя. Геніяльны Боцеў, як вядома, быў апошнім народным песняром і першым прафесіянальным літаратурным паэтам.

У Леўчава мы рашуча не знойдзем фальклорных цытат або перайманняў, і наогул — слядоў фальклорнай паэтыкі, архаічнай вуснапаэтычнай лексікі і фразеалогіі. Яго мастацкі стыль і мова — падкрэслена сучасныя, мотафарыстыка — арыгінальная, інтанацыі — прамоўніцка-трыбунныя, рытмы — нервова-напружаныя, перабойна-пульсуючыя. І ўсё-такі — абавязкова трэба гаварыць пра вернасць паэта вялікім запаветам Боцева і Вазава, Яварава і Вапцарава, а гэта азначае ўрэшце — і вернасць запаветам безыменных народных творцаў.

Гэта ж можна сказаць і пра паэзію Андрэя Германава — таксама аднаго з найбольш выдатных прадстаўнікоў «красавіцкага пакалення» балгарскіх паэтаў. І для яго зусім не характэрна карыстанне гатовымі фальклорнымі формуламі, стылізаваным пад фальклор слоўнікам. А між тым — Германаў слыве ў сучаснай балгарскай паэзіі «традыцыяналістам». І гэта правільна — у тым сэнсе, што ён працягвае самыя плённыя традыцыі нацыянальнай літаратуры, а іменна — традыцыі народнасці і грамадзянскасці, дэмакратычнасці і гуманізму, праўдзівасці і высокай прастаты. Іранічна-паблажлівае адценне, якое часам надаецца слову «традыцыяналіст», у дачыненні да А. Германава абсалютна не падыходзіць — гэта талент цалкам арыгінальны, глыбокі і яркі. А глыбіню і яркасць яго паэзіі якраз і надае вернасць чыстым вытокам народнага жыцця, трывалая сувязь з роднай зямлёй — з той духоўнай, маральнай і эстэтычнай глебай, якою з'яўляецца для літаратуры паэтычная спадчына народа.

Падобны ў цэлым характар узаемаадносін з фальклорам (зразумела, пры пэўных прыватных адрозненнях) уласцівы і для такіх вядомых паэтаў сярэдняга пакалення, як Дзімітр Мятодзіеў, Іван Давыдкаў, Павел Мацеў, Станка Пенчава, Ліляна Стэфанава, Пырван Стэфанаў, Петр Караангаў, Нікола Інджоў, Дамян Дамянаў, Ніно Ніколаў, Дзімітр Стэфанаў, Петр Аліпіеў, Нікалай Хрыстозаў, Міхаіл Бербераў, як самабытны паэт-сатырык Марка Ганчаў і іншыя. Агульнае ў іх тое, што ўсе яны, як правіла, пазбягаюць відочнай вонкавай пераклічкі з фальклорам, з яго вобразамі, элементамі паэтыкі, мовай — адступленні ад гэтага правіла ў іх нязначныя. Галоўнае для іх — народны светапогляд і светаўспрыманне, народны характар лірычнага героя, дыханне ў творы народнай філасофіі і маралі.

(Хто мужчына — няхай маўчыць, хто баба — няхай плача. Мокрыя вочы мужчыны не варты і пятака. Вочы сухімі трымай, як трымаюць порах. Іскры заместа слёз выкрасай з лютага болю.) [ 24 24 Паэтычныя і падрадкоўныя пераклады цытат з вершаў належаць аўтару артыкула. ] Гэтыя дзве страфы з верша П. Стэфанава «Верую» — з характэрнымі для народнага мыслення супастаўленнямі, ацэнкамі і азначэннямі — на наш погляд, могуць паслужыць дастатковай пераканаўчай ілюстрацыяй да вышэй сказанага.