Уладзімір Караткевіч - Крытыка

Ніяк не магу быць бесстаронні да Маці, да Ушацкай зямлі, да Задаброцця, да дзічкі на роднай тваёй Верасовачцы.

Дабраўся толькі да сорак другой старонкі. А іх трыста дзевяноста тры. І невядома, на чым спыніць вока. Ці на парадзелым касяку гусей над борам, ці на Лысоні, якая ветліва махала галавою гасцям?

…Вечна мы спрачаліся за "нагбом" (па-вашаму, ушацку, гэта, мабыць, правільна, бо "нагібам") і за наша, аршанскае, "набгом". А спрачацца і не было чаго. Бо сувязныя недапілі, усё адно — "нагбом" ці "набгом". Чашу гэтую дапіваць нам. І, як сказаў ты:

Хочацца цытаваць усю кнігу. Ад бароў, якія валілі інваліды "для ўдоўіх хат", да суседняй "панны Варшавы" і да любай нашай усеагульнай "Сафійкі", да агульнага нашага Вечалля.

А вось радкі гарэзлівыя, свавольныя:

Мабыць, ніхто з паэтаў не пайшоў бы на такое. Нехта казаў мне, што ў "гэтай вытанчанасці занадта вычварнай вытанчанасці" (стыль!), што ў гэтым ёсць "пэўны інфантылізм".

Дазвольце спытаць, чаму такую "дзяціннасць" мы прабачаем аўтару, "чуждому чарам черному челну", а сабе — не. Харошае свавольства не пашкодзіць ніякай літаратуры. Хутчэй зробіць яе багацей.

Асабліва калі побач "паляць бульбоўнік", калі праз паэта "прарасла Белавежа".

Бадай што, адзіны верш, які не прымаю, — "Мая мова".

Але гэта здаецца не такім важным, калі побач, на лясной дарозе, дрыжыць "саломінка з абмалочаным каласком…"

Тым болей што побач "Лісток ушацкай восені" з яго мокрай пыскай, тым болей што побач "Беларусь — мая мова і песня".

Перачытваю "латышскі" (і надта ж беларускі) цыкл Рыгора Барадуліна. Любоў і прыхільнасць нашы да гэтай зямлі вядомыя ўсім. Але мне ніколі не даводзілася сказаць пра гэта на сотую долю так моцна, як ён. Мы былі з ім разам і ў "Леснічоўцы Вэлдзіс", на возеры пад Малтаю раздавалі белыя лілеі латышскім і літоўскім дзяўчатам, бачылі — па вялікім паўколе — агні на беразе Рыжскага заліва. Было "Ліго", Янаў дзень, дзень Яна Купалы.

Інтэрнацыяналізм уласцівы кожнаму з нас. Беларускія паэты разумеюць спевы сібірскіх людзей, але ўсё ж галоўнымі для іх застаюцца беларусы Адам і Ева, перасяленцы ў далёкаўсходняй тайзе, людзі, якія зрадніліся з ёю і садзяць там сваю бульбу.

Паэты ўвогуле болей хваляцца, чым робяць. І болей аддана робяць, чым хваляцца. Іх толькі хваляць пасля, часам запозна:

За што яго, Барадуліна, трэба яшчэ любіць? За яго неймаверную працавітасць, за сакавітую мову яго вершаў.

Цяжка пісаць пра такую кнігу. Бо кожны яе радок адзываецца ўва мне, яго земляку і амаль равесніку, несамавітым болем. Вось радкі пра нашых жанчын:

Аб усім не скажаш. Але даўно-даўно ты казаў мне аб задуме "Матчыных песень". А я ж і сам іх чуў ад Куліны Андрэеўны. І не дадумаўся да такога. Але на тое ты і ёсць яе сын. Я ж помню, як мы сядзелі ў Задаброцці за малой рачулкай. І маці твая трымала на руках тваю Ілону, тады яшчэ сапраўды малую "Лану". І мы спявалі. І што гэта былі за песні — мабыць, ніхто болей не ўведае. Хіба што па тваіх "Матчыных песнях". Яна была больш таленавітая за нас абодвух.

Гэта — з яе песні.

Мне таксама не верыцца, што яе няма. Хавалі мы яе на схіле, каля курганоў. І тут ужо нічога не паправіш. Засталіся толькі хата з падлогай, вышараванай яе рукамі, садок, вяз, вечная наша памяць.

І яшчэ твае вершы і паэмы. Тваё "Свята пчалы". І ўсё таленавітае.

Лес над возерам. Мы стаім на ўзгорку на другім баку таго возера. Бачым адбітак гэтага лесу ў вадзе, нерэальны, размыты. І яшчэ лес над табою. На гэтым беразе. І гэта як фуга з яе трыма часткамі. Толькі трэба глядзець зверху, што ты і робіш. Сын нашай зямлі, нашай беларускай паэзіі. Друг, які прынёс мне "Свята пчалы".