Расціслаў Бензярук - Жыў на свеце дзед Васіль

Апошні месяц свайго жыцця Мікалай Карлавіч амаль не хадзіў, нарастала агульная слабасць, балела сэрца, але, як ён згадваў у "Дзённіку", "многа і, здаецца, добра пісаў". Каля яго ўвесь час знаходзіліся жонка і дачка, часта наведваў і мой бацька. Яны былі з Мікалаем Карлавічам і 22 лістапада — у дзень ягонай смерці.

На другі дзень бацька ўзяў мяне з сабою, каб я развітаўся з дзядзькам Кузьмой, а 24 лістапада маці з бацькам пайшлі на грамадзянскуга паніхіду ў БДЦТ - Беларускі дзяржаўны драматычны тэатр імя Янкі Купалы. Пахавалі Мікалая Карлавіча на Вайсковых могілках.

А неўзабаве быў надрукаваны апошні артыкул Кузьмы Чорнага, прысвечаны першаму бацькаваму зборніку "Гартаванне"...

Я не магу ўявіць сабе беларускую літаратуру без Кузьмы Чорнага, як рускую - без Талстога і Тургенева. Мне, можа, як дылетанту здаецца, што поўнае запатрабаванне творчасці гэтага вялікага пісьменніка яшчэ наперадзе.

Праз сорак гадоў пасля Вялікай Перамогі ў бацькі запыталіся, як ён сустрэў 9 мая 1945 года. Пра той дзень Вітка напісаў 7 красавіка 1995 года. Не выдумляючы нейкай "экзатычнай" карцінкі, ён расказаў, што знаходзіўся ў родных Еўлічах, дзе запісваў новыя вершы, калі прыбеглі настаўніцы з радаснай навіною.

Яны запрасілі бацьку выступіць на мітынгу, дзе сабраліся настаўнікі, вучні і жыхары вёскі. Як умеў, ён гаварыў прамову, трохі ўзнёслую і ўрачыстую, добра разумеючы, што дзеці і дарослыя плачуць не ад яго слоў, а таму, што ў кожнага свой боль, свая жывая рана. Стараючыся не паказаць слёз, плакаў і сам прамоўца, у якога фашысты закатавалі бацьку.

Гэты вялікі аднатомнік Янкі Купалы, падараваны бацьку Уладзіславай Францаўнай пасля пастаноўкі купалаўцамі "Шчасця паэта", цяпер - гонар маёй бібліятэкі. Цётка Уладзя напісала на франтыспісе:

"Паважанаму тав. В. Вітху ад усяво серца, дзякую за яго чуйныя, шчырыя адносіны да памяці Янкі.

Яшуэ адзін добры, шчаслівы ўспамін майго дзяцінства — ёлка ў старым Доме пісьменнікаў. Цётка Уладзя была сталай і актыўнай удзельніцай усіх нашых дзіцячых забаў, любіла ўручаць падарункі.

Калі мне было дзесяць ці адзінаццаць гадоў, я атрымаў на ёлцы цікавую кніжку і каробку цукерак. Паколькі было ўжо сорамна валтузіцца з малышнёй у карагодзе, я схаваўся ў кутку паміж нейкімі кустамі і пачаў чытаць. Уладзіслава Францаўна мяне адшукала, доўга дакарала і адправіла весяліцца, але я хуценька збег.

Мілая цётка Уладзя! Не маючы сваіх дзяцей, яна любіла ўсіх нас і для кожнага знаходзіла добрае слова ці ласунак. Праз многа гадоў, калі я ўжо быў студэнтам-медыкам, мы выпадкова сустрэліся з ёю . Я прывітаўся. І яна спытала:

- Чый жа ты будзеш, хлопча?

Я адказаў.

- Ну, што там зараз піша дзядзька Цімох?

Яна распытала пра маіх родных, пра жыццё, а потым працягнула мне... вялікую цукёрку. Я пацалаваў Уладзіславе Францаўне руку і развітаўся. Болей я яе не бачыў.

Вечная табе памяць, добрая душа!

3 Краўчанкамі многа гадоў мы жылі ў адным доме: Усевалад Ігнатавіч сябраваў з бацькам , а маці — з мілай цёткай Дусяй - Еўдакіяй Емяльянаўнай, якая выдавала мне з Наташай кнігі ў бібліятэцы Саюза пісьменнікаў. Помшо крыху трагікамічную гісторыю, што адбылася з дзядзькам Севам.

Аднойчы восенню, у суботу, ён зайшоў нас:

- Збірайся, Ціма, паехалі ў Каралішчавічы _ "Масквічок" гатовы, я кавуноў накупіў і яшчэ сяго-таго. Адпачнем, а заўтра вечарам вернемся. I Віліка бяры.

Але ў бацькі былі рэдакцыйныя справы, і ён паабяцаў, што прыедзе пазней. Усевалад Ігнатавіч паехаў, а бацька праз гадзіну дабіраўся на аўтобусе.

Ад шашы да Дома творчасці — кіламетры тры па гравійцы. За паваротам дарогі мы ўбачылі перавернуты дагары коламі "Масквіч". Навокал валяліся розныя рэчы: адзенне, бутэлькі, кнігі, паперы і... кавалкі ўшчэнт разбітых кавуноў. Гаспадар машыны сядзеў, збялелы як палатно і, гледзячы некуды паверх дрэў, еў кавуны.

Бацька падскочыў да яго, пачаў трэсці, крычаць, паіць карвалолам. Калі дзядзька Сева апамятаўся, яны пайшлі далей разам.

Машыну паднялі добрыя людзі, яна аказалася непашкоджанаю...

Другі выпадак. Калі ў 1958 годзе я здаваў дакументы ў прыёмную камісію медінстытута, непрыемна ўразіла мяне заўвага сакратара, што я буду паступаць на агульнай аснове, бо не маю льгот: не хапіла аднаго месяца рабочага стажу.

У роспачы я вярнуўся дамоў і ў двары спаткаў Усевалада Ігнатавіча:

- Ты чаго, Вілік, такі невясёлы?