Расціслаў Бензярук - Жыў на свеце дзед Васіль

Бацькі хуталі мяне ў вату і байку, грэлі рэфлектарам, цягалі па дактарах. Трохі супакоіліся, калі ўзыходзячае свяціла педыятрыі Яўсей Хаімавіч Кацман заверыў іх, што я буду жыць...

Помню сябе з трох гадоў. Дзед Васіль Максімавіч сядзіць на лаўцы ў двары нашага доміка ў Беластоку. Я ўладкаваўся ў яго на каленях. Цёплая восень, заходзіць сонца, непадалёк пыхкае параю цягнік. Дзед напявае пад нос:

- 3 трубы ідзе дымок...

Я падпяваю яму.

Ішоў 1940 год.

Пра пачатак вайны бацька напісаў 23 чэрвеня 1979 года: "Хоць ужо мінула столькі гадоў, а тая раніца, калі ў чатыры гадзіны ў Беластоку на нас пасыпаліся бомбы з фашысцкіх самалётаў, мабыць, не забудзецца, пакуль жыву.

3 вуліцы Чыстай, дзе мы жылі, каля самай чыгуначнай лініі, праз увесь горад я пабег на вуліцу Міцкевіча, дзе знаходзіўся Саюз пісьменнікаў.

Многія дамы ўжо зеўралі прабоінамі, некаторыя ляжалі ў руінах. Завалы цэглы, бітае шкло пад нагамі, сям-там забітыя і параненыя. Пайшлі чуткі аб бандыцкіх нападах на кватэры ваенных і савецкіх служачых ужо ў гэтую ж ноч 22 чэрвеня.

Дзіву даюся і дагэтуль, як, не разгубіўшыся ад такой нечаканасці, мясцовыя ўлады адразу ж мабілізавалі ўвесь наяўны транспарт горада, пачалі эвакуацыю - эшалон за зшалонам.

У наш на паўдарозе пацэліла бомба, састаў разарвало на дзве палавіны.

Запомнілася і такая акалічнасць, што ўжо ў вагоне, калі Вілік і Наташка захацелі есці, аказалася, што хлеба ў нас няма ні кавалачка, хаця тае ж раніцы першае, за што хапаліся людзі, — гэта хлеб.

Каля хлебных магазінаў і ларкоў тоўпіліся чэргі. I мы з Воляй прастаялі нямала, каб узяць па дзве буханкі. Узялі і, ужо меўшытакое багацце, забыліся пра яго ў самую апошнюю хвіліну.

У Мінску 23-га, пакінуўшы сям'ю ў цягніку,я пабег да Лыньковых пытацца, як быць. Стрэйшы Міхась загадаў нам з Рыгорам бегчы вакзал, выгружаць свае няхітрыя рэчы. "Будзем разам", - сказаў ён.

Прыбеглі мы з Грышам на вакзал, а цягніка няма.

"Куды пайшоў?" - "На ўсход".

Так літасцівы лёс убярог маю сям'ю..."

На гэтым я перапыняю бацькавыя запісы і раскажу, што з намі здарылася. Нам не ўдалося трапіць у Гомель (гэта мамін родны горад) бо везлі цераз Оршу і Смаленск.

Ля Оршы фашысты разбамбілі чыгуначную каляю, і некалькі кіламетраў людзям давялося ісці пешшу. Памятаю вялікае поле са старым дрэвам пасярэдзіне. Пад ім мы адпачывалі. Мама на адной руцэ несла Наталку, а ў другой -рэчы. Я трымаўся за сумку і хныкаў ад стомы. Пазней мама прызнавалася:

- Прымаўка: "Жыццё пражыць - не поле перайсці" - падман. Я думала тады, што мы выжывем, толькі калі пяройдзем гэтае поле.

У Оршы нас накармілі, выдалі хлеб на некалькі дзён і хуценька эвакуявалі ў Смаленск. Але ў смаленскіх лясах эшалон трапіў пад бамбёжку. Маме ўдалося выцягнуць з вагона, які гарэў, нас, сумку з дакументамі і пухавую коўдру. Ноч мы прасядзелі ў леса, захутаныя ў коўдру, а вакол усё гарэла. Волею лёсу нас закінула ў сяло Карлінскае Куйбышаўскай вобласці . Мама працавала ў калгасе. У канцы сорак першага яна даведалася, што "Гомсельмаш" эвакуявалі ў Курган, спісалася з роднымі, і мы паехалі да іх.

Мы жылі на вуліцы Колі Мягоціна. У вялікім пакоі месцілася ўся наша сям' я — 12 чалавек. Дзядуля Грыша (мамін бацька) займаўся шавецтвам. Жанчыны працавалі і вялі гаспадарку, а малыя хадзілі ў дзіцячы садок. Жылі бедна, надгаладзь, але дружна.

У гэты час нас адшукаў бацька. Ён у Маскве быў супрацоўнікам газеты "Савецкая Беларусь", пасля - адказным сакратаром часопіса "Беларусь", а таксама падпрацоўваў у партызанскіх сатырычных выданнях. Ён прысылаў нам пасылкі і грошы. Нам з сястрою рэгулярна прыходзілі падарункі ад бацькі: ягоныя цёплыя лісты, цацкі і дзіцячыя кніжкі.

У сорак другім - сорак трэцім гадах бацька перанёс рэцыдыў раматусовага поліатрыту. Хварэў блізу паўгода і доўгі час хадзіў, абапіраючыся на кіёк. Аднойчы ён прыслаў нам партызанскую газету, дзе была надрукаваная "Балада аб чатырох заложніках" Аркадзя Куляшова.

Маці працавала на абаронным заводзе бракоўшчыцай, была актьвісткай, удзельнічала ў самадзейнасці, праводзіла палітінфармацыі. Яе неаднаразова прэміравалі. Адну яе прэмію я помню дагэтуль: мяшэчак цукерак-падушачак і адрэз сітцу на сукенку. Маці, як і іншым ударніцам працы, часам давалі выхадныя, дазвалялі абмяняць рэчы ў навакольных вёсках на прадукты. ..

17 жніўня 1944 года намеснік старшыні Саўнакама БССР Маўраў даслаў тэлеграму на імя сакратара Курганскага гаркама партыі з просьбай адкамандзіраваць грамадзянку Лерман Вольгу Рыгораўну (нашу маму) з дзецьмі на пастаяннае месца жыхарства ў горад Мінск.