Расціслаў Бензярук - Жыў на свеце дзед Васіль

”У маі 37-га (я бьла на шостым месяцы) пад вечар поркалася ў нашым агародзе.

Да плота падышла пажылая маленькая жанчына, якую я ніколі раней не бачыла, але пазнала адразу:

- Гэта ты, Волька?

- Я, мама. Заходзьце, калі ласка.

- Цімох дома?

- Зараз прыйдзе, мама.

I ўвайшлі ў хату."

3 гэтага дня ў іх адносінах на ўсё жыццё запанавалі любоў і павага.

Бабка была вечнай працаўніцай, заўсёды нешта рабіла. За два дні да смерці яна павалілася на градку, якую пачала палоць. Дачку Тасю, што прыбегла, каб дапамагчы, бабуля папрасіла паклікаць Тоню, Цімоха і Барыса. I на другі дзень усе прыехалі ў Еўлічы. Пад вечар Марыя Міхайлаўна села э імі за стол і нават пажартавала, што бацька наліў ёй няпоўную чарку, але не здолела яе прыгубіць. А ўначы бабуля ціха адышла.

Жанчыны, якія не спалі, прадчуваючы гэтае няшчасце, закрылі вочы нябожчыцы. Мужчыны прачнуліся ад незвычайнай цішыні ў хаце. Я не здолеў прыехаць на пахаванне: працаваў на Далёкім Усходзе і даведаўся пра смерць Марыі Міхайлаўны толькі праз тыдзень.

Усё жыццё выконваю яе запавет:

- Калі ўваходзіш у хату, здымі шапку!

Адукацыю бацька працягваў ў кузні свайго хроснага - кульгавага каваля Валадыма, памяць якога Вітка ўшанаваў у вершы "Гартаванне":

Пасля таго як бацька скончыў пачатковую школу, любімая настаўніца Таццяна Мікалаеўна адвяла яго ў суседнюю вёску, дзе была сямігодка. Скончыўшы яе, ён паступіў у Слуцкую прафтэхнічную школу, атрымаў спецыяльнасць слесара.

Цімох Васільевіч пачаў працаваць на Бабруйскім дрэваапрацоўчым камбінаце - найбуйнейшай новабудоўлі першай пяцігодкі. Тут ён трапіў у добрыя і ласкавыя рукі другога "хроснага бацькі" — Міхася Ціханавіча Лынькова.

Творчая атмасфера таго часу добра характарызуецца словамі Барыса Мікуліча - цудоўнага пісьменніка, памерлага маладым пасля шматгадовгій ссылкі:

"Неяк у Слуцку пазнаёміўся з Яўхімам Коханам і Цімохам Крысько, якіх ведаў да гзтага па вершах і па дастаткова інтэнсіўнай перапісцы... Абодвум ім "зайздросціў"

У сэнсе ведаў жывой мовы. Яны ўжо тады пісалі таленавітыя вершы, былі нязвыкла калючымі (самастойнымі) для пачынаючых | паэтаў. Крысько па натуры быў стрыманы і скрытны... больш слухаў і выпытваў. Кохан быў больш экспансіўны. Крысько браў хутчзй тонкасцю, Кохан - больш непасрэднасцю. Нават тады ў "стылізацыях", якія пісалі абодва, адчувалася своеасобная, прыхаваная тонкасць, якая і сведчыла, што з іх абодвух выйдуць паэты... Пазней, калі я паехаў з Бабруйска, Цімох Крысько пераехаў на працу ў "Камуніст" і жыў у маім пакоі...

Рэдакцыя "Камуніста", а мне - семнаццаць гадоў. Лынькоў — збіральнік бабруйскіх літаратурных сіл, уважлівы "бацька". I сам ён тады пісаў многа, і многа ўдзяляў увагі літаратурнай моладзі. Вакол "Вясны" гуртавалася яна — Шынклер, Алесь Жаўрук, Яўхім Кохан, Цімох Крысько... Кабінет Лынькова быў нашым клубам... Шчаслівая пара! Вез хмараў, без расчараванняў, толькі перспектывы, толькі імкненне наперад і - цёплае творчае сяброўства".

У Бабруйску, у гасцішшм доме Барыса Мікуліча і яго сясцёр, жылі Яўхім Кохан, Сяргей Грахоўскі і мой бацька. Насупраць, праз муліцу - Аляксей Зарыцкі. Вакол рэдакцыі "Камуніста" і яго штомесячнага літаратурнага дадатка "Вясна" групаваліся маладыя паэты і празаікі: Хведар Бужан, Хвядос Шынклер, Рыгор Бахта, Мікола Лобан, Алёкса Жукоўскі, Алесь Жаўрук, Пімен Панчанка, Янка Казека, Рыгор Суніца, Апанас Атава, Мікола Аўрамчык. У нашым сямейным архіве захаваліся фотаздымкі многіх з іх, тады малавядомых і вельмі маладых.

Калі ў 37-м бацьку выключылі з камсамола і выгналі з рэдакцыі "Чырвонай змены" "за страту пільнасці і лібералізм", мне было каля трох месяцаў. Пачаўся горкі перыяд нашага жыцця: свайго жылля і ашчаднай кніжкі ў нас не было, на работу бацьку не бралі.

Сяброў стала менш, але нас не пакінулі ў бядзе браты Лыньковы: Рыгор узяў на сваё імя тэрміновую работу і перадаў яе бацьку. Той пачаў перакладаць творы Чэхава і, сумесна з Рыгорам, — паэму Маякоўскага "Добра!"

Хоць бацьку аднавілі на працы праз дзевяць месяцаў, жыць было цяжка. Гаспадыня прыватнага дамка на вуліцы Розы Люксембург, якая здавала нам пакойчык, спалохалася і пагнала з кватэры "лішэнца" і яго сям'ю. Тады Міхась Ціханавіч Лынькоў дамогся праз Літфонд, каб нас пасялілі ў флігельку вартаўніка пры Доме творчасці ў Пухавічах. У гэты час бацька захварэў на сустаўны раматус і пачаў хадэіць з кіёчкам.