Расціслаў Бензярук: Жыў на свеце дзед Васіль

22 верасня ва ўпраўленні НКУС маме выдалі пропуск на праезд з Кургана да Мінска праз Маскву.

У самым канцы верасня мы былі ўжо ў Маскве. У кругаверці сустракаючых і сустракаемых я адразу згледзеў бацьку, калі натоўп праносіў яго міма, і так голасна закрычаў, што Цімох Васільевіч адразу заўважыў нас.

Бацька прывёз нас у ціхі арбацкі дворык, дзе ў старым флігельку здымаў пакой. Тут мы пражылі два тыдні. За гэты час нагледзеліся ўсяго ўдосталь: амаль кожны вечаргрымелі: салюты, бацька вадзіў нас у паркі і кіно, у цырку мяне ўразілі славуты клоун Карандаш і бязрукі мастак, які маляваў нагою. Кожны дзені ездзілі на метро, былі на Краснай плошчы, ва універмагу, абедалі ў рэстаране "Нацыяналь". .

Аднак трэба бало збірацца дадому.

У Мінск мы прыехалі ў пачатку кастрычніка. Горад быў разбураны, жыллё знайсці цяжка. Але свет не без добрых людзей. Нас прытуліў у сваім маленькім пакойчыку выдатны чалавек і цудоўны пісьменнік-франтавік Мікола Лупсякоў.

Ён абагрэў нас, накарміў, звадзіў у лазню на плошчу 8-га Сакавіка.

Праз тыдзень па хадайніцтве Міхася Лынькова і Кузьмы Чорнага Літфонд Саюза пісьменнікаў выдзяліў для нас маленечкі пакойчык у старым доме па вуліцы Берсана. Пазней мы перабраліся на вуліцу Крапоткіна, а адтуль -Маладзечанскую, 12. Гэта была ціхая, невялічкая вуліца, спакойныя суседзі. Насупраць нашых веснічак - уваход у двор маёй любімай хуліганскай 44-й школы, дэе я вучыўся да дзевятага класа.

У лістападзе 44-га, адразу пасля нашага вяртання ў Мінск, бацька паехаў на Случчыну. Усе дваццаць два кіламетры ад Слуцка да Еўлічаў па старым Кацярынінскім шляху, дзе сямтам захаваліся векавыя ліпы і бярозы, дабіраўся пехатою.

Непадалёку ад Селішчаў убачыў, што наперадзе, метрах у дваццаці, шашу пераходзіла зграя сабак. Бацька спыніўся, прыгледзеўся і жахнуўся: "Бацюхна, дык гэта ж ваўкі!.."

Наперадзе ішла ваўчыца. Пасярод дарогі драпежніца спынілася, павярнула галаву і доўга, як здалося бацьку, глядзела на яго, затым адвярнулася і пайшла далей. Кожны з сямі ваўкоў-самцоў паўтарыў гэты рытуал, і ўсе паслядах ваўчыцы перайпші дарогу. Ваўкі былі сытыя, гладкія, поўсць іх адлівала срэбрам:у лясах і палях спажывы было шмат.

Бацька доўга стаяў, аслупянелы, потым паціху пайшоў далей. 3 Еўлічаў ён прывёз вестку пра смерць свайго бацькі, майго дзеда.

Кожны дзень я езджу на працу па вуліцы якая носіць яго імя.

Мікалай Карлавіч Раманоўскі, які з першага апавядання падпісваўся псеўданімам Кузьма Чорны, і бацька ведалі адзін аднаго многія гады, але іх блізкае сяброўства пачалося з першых дзён вайны і сумеснай працы ў "Савецкай Беларусі" ды партызанскіх сатырычных выданнях.

Увосень 42-га Мікалай Карлавіч перанёс цяжкі інсульт: яго паралізавала, ён амаль, страціў зрок і памяць, яму адняло мову. Два месяцы ён знаходзіўся на мяжы смерці, але не страціў мужнасці і сілы волі і паціху-пачаў вяртацца да жыцця й творчасці. У лістах да бацькі Мікалай Карлавіч пісаў- як яму нанова адкрываюцца жыццё і людзі:

"Дарагі братка!

Дачуўся, што ты захварэў на старую сваю хваробу раматус і ляжыш у бальніцы. I так мне нядобра на душы стала. .. Мне здаецца, што я ўжо не бачыўся з табою вечнасць. Няхай гэтыя хваробы пойдуць агнём і дымам на мокрае, як той казаў, балота. Праўся, братка мой, каб скора ты быў здаровенек. Што да мяне, то пакрысе праўлюся... Хаджу ужо лепш і больш, як у Маскве. Зрок палепшаў значна, але трэба яшчэ чакаць: няхай ідзе час. Я заўсёды казаў і нават пісаў, ,бо сам гэта многа разоў перажыў быў, што час найлепшы доктар для чалавечай душы. I не толькі душы. Цяпер правяраю гзта яшчэ раз на сабе і людзях..."

Гэты пяшчотны і мужны чалавек валодаў цудоўным дарам заспакоіць, суцешыць і падбадзёрыць блізкіх...

Яны сустрэліся ўжо ў рэдакцыі новага часопіса "Беларусь", у вольны час наведвалі свой любімы Ізмайлаўскі парк.

Мікалай Карлавіч вярнуўся на радзіму ў канцы верасня 1944 года, а мы — следам за ім. Пазнаёміўся я з дзядзькам Кузьмой ужо ў Мінску. Паволі ступаючы, абапіраючыся на кіёк, ён прыходзіў да нас на вуліцу Берсана. У нашым пакойчыку ўсім размясціцца было немагчыма, і мы з сястрычкай выходзілі на вуліцу. Тратуар на рагу Савецкай і Берсана, насупраць Чырвонага касцёла, дзе знаходзіўся вялізны круглы піўны кіёск, быў нашай дзіцячай пляцоўкай.

Аднойчы мы спаткалі Мікалая Карлавіча каля гэтага кіёска, ён нам набыў пачак нашых любімых вафляў. Бацька часта наведваў сям'ю Раманоўскіх, нярэдка прагульваўся разам з Кузьмой Чорным паблізу яго дома. Праз бацьку нам заўсёды перадавалі гасцінцы ад Мікалая Карлавіча і цёткі Рэні. Мы звалі яго "дзядзькам Кузьмой", ён не пярэчыў.