Расціслаў Бензярук - Жыў на свеце дзед Васіль

Не, тады ў мяне не хапіла смеласці задаць такое пытанне Васілю Вітку. І пазней пры сустрэчы не запытаў, а 2006-м мяне зацікавіла гэтае пытанне. У лісце да Вісарыёна Цімафеевіча я напісаў, як і чаму бацька ўзяў такі псеўданім.

Прамога адказу ў лісце не было, але Вісарыён Крысько прывёў два ўрыўкі з бацькавага пісьма да маці: „14. 03. 44 г. Напісаў новыя вершы, і, што галоўнае, з Цімоха Крысько стаў Васіль Вітка.”

А 28 сакавіка 1944 года як бы дадаў: „Выслаў табе № 2 „Беларусі”. Там змешчаны два мае вершы пад псеўданімам”.

Значыць, час дакладны — сакавік 1944 года. А чаму Цімох Крысько ператварыўся ў Васіля Вітку?

У пачатку мінулага стагоддзя, калі прабіваўся ў літаратуру Цімох Васільевіч, пісьменнікі ахвотна бралі сабе псеўданімы. Так, Мікалай Раманоўскі стаў Кузьмой Чорным, Кандрат Атраховіч — Кандратам Крапівой, а Аляксандр Каратай — Максімам Лужаніным. Былі і „гаворачыя” псеўданімы. Пра гэта некалі склаў верш паэт Барыс Слуцкі:

Да „гаворачых” адносіўся і першы псеўданім Крысько. Вершы, што з'явіліся ў дадатку да газеты „Камуніст”, малады паэт падпісаў: Цімох Зрэбны. Маўляў, са сваімі творамі да вас ідзе просты вясковы хлопец у даматканай, зрэбнай вопратцы.

Гэта была не толькі даніна часу, але і боязь перад судом самых патрабавальных крытыкаў — чытачоў і сяброў-літаратараў. Вершы былі прынятыя прыхільна, і на цэлых пятнаццаць гадоў Крысько адмовіўся ад псеўданіма.

І толькі ў гады вайны, як мы бачылі, Цімох Васільевіч зноў задумаўся пра выбар другога (літаратурнага) імя.

Само імя Васіль паэт узяў у бацькі — Васіля Максімавіча, а прозвішча — ад дыялектнага слова „вітка”. Гэтак на роднай яму Случчыне (дый не толькі там) называлі вяху — высокую тычку са шматком сена ўверсе, якой аддзялялі ўчасткі, надзелы. У польскай мове слова азначала галінку. Ёсць і гістарычнае тлумачэнне: з часоў Грунвальда нашыя продкі „вогненымі віткамі (віцамі)” называлі спецыяльныя каралеўскія граматы, якія пад час вялікай небяспекі склікалі сялянскае апалчэнне. Каралеўскі пасланец на кані з запаленай віткай на дзідзе нёсся па гарадах і весях, абвяшчаючы пра бяду, што насунулася на краіну.

Відаць, нездарма менавіта ў гады ліхалецця стаў Крысько Віткам, узнімаючы сваімі творамі землякоў-беларусаў на барацьбу з бязлітасным ворагам.

Псеўданім застаўся назаўжды. Больш за тое — пад гэтым імем па-сапраўднаму раскрыліся талент Цімоха Васільевіча, ягоная шчырая любоў да людзей. Нарадзіўся добры і мудры казачнік, які пісаў:

Жыў на свеце дзед Васіль,

За плячыма мех насіў...

А ў мяжу тым — казкі, загадкі, пацешкі, лічылкі...

Неўзабаве дзіцячы пісьменнік і галоўны рэдактар часопіса „Вясёлка” адшукаў для сябе і „ўнука” — Васю Вясёлкіна. Упершыню трэцякласнік Вася з'явіцца ў казцы „Буслінае лета”. А ў „Казцы пра цара Зубра” ён ужо — Вася Вясёлкін, які вельмі хутка палюбіўся дзецям. І не толькі беларускім хлопчыкам і дзяўчынкам. Да дня прыезду Цімоха Васільевіча ў Балгарыю паэтка Тэадора Ганчава напісала верш „Вася Вясёлкін прыехаў”. Гэты твор пераклаў на беларускую мову Ніл Гілевіч:

Вася Вясёлкін стаў пастаянным „членам” рэдкалегіі часопіса „Вясёлка”. На якія толькі добрыя справы ён ні клікаў маленькіх чытачоў! І сёння ён з вясёлкаўцамі...

Заканчваўся 1975 год. У плане выдавецтва „Мастацкая літаратура” выхад маёй кніжкі апавяданняў і казак „Вавёрчына дзякуй” значыўся чацвёртым кварталам.

Я не ведаў, ці выйшла яна, і адпрасіўся з семінара, каб з'ездзіць у выдавецтва і пра ўсё даведацца. Найперш заехаў да рэдактара маёй кніжкі Уладзіміра Машкова:

— Не, мы ўсё зрабілі своечасова і даўно здалі ў выдавецтва, — адказаў Уладзімір Георгіевіч. — Павінна была выйсці!..

І сапраўды, зайшоў я ў кнігарню „Светач”, і першае, што кінулася ў вочы, — гэта кніжка з чырвонай вавёрачкай на вокладцы. Яшчэ не прачытаўшы загалоўка, я зразумеў: мая!..