Расціслаў Бензярук - Жыў на свеце дзед Васіль

1961 год. Я — студэнт філфака Брэсцкага педінстытута. Нейкім сваім унутраным чуццём Уладзімір Андрэевіч Калеснік улавіў, што я магу выступаць пры абмеркаванні кніг. У студэнцкія гады мне выпала бачыць Мележа і Шамякіна, Брыля і Навуменку, Караткевіча і Барадуліна.

У інстытуце былі напісаны апавяданні, вершы і першая аповесць „Судьба одинокой птицы” — і нічога не надрукавана. Аповесць я паказаў Калесніку. Ён, прачытаўшы, прапанаваў:

— Паспрабуй надрукаваць у часопісе „Нёман”!

Але я адклаў гэтую справу на некаль год.

Выручыў яго вялікасць выпадак. У 1969 годзе, прачытаўшы ў „Нёмане” апавяданні маладых беларускіх пісьменнікаў з прадмовай Янкі Брыля, я нарэшце рашыўся паслаць аповесць у часопіс, але ў лісце прасіў, каб перш прачытаў яе Іван Антонавіч. Затым адабраў лепшыя апавяданні і вершы і, нарэшце, атрымаў адказ. Янка Брыль прапаноўваў дапрацаваць апавяданне „Ленкин характер” і даслаць у газету „Зорька”.

Я зноў не спяшаўся, але ў лістападзе 1969 года аказаўся ў Каралішчавічах на семінары маладых літаратараў. Сюды прыязджала рэдактар „Зорьки” А.Ф. Мазурава і адабрала для друку якраз тое апавяданне, што прапаноўваў Брыль.

І, нарэшце, сустрэча з Васілём Віткам. Цімох Васільевіч, перш чым я сам, зразумеў, што мае чытачы — дашкольнікі ды малодшыя школьнікі і ўхваліў мае казкі. А адну — „Зайцаў кажушок” — уключыў у школьныя падручнікі. Ды пра гэта раскажам трохі пазней.

Добра дапамагалі ў час майго станаўлення Алесь Пальчэўскі, Мікола Чарняўскі і Алена Васілевіч. Усіх іх я лічу сваімі настаўнікамі і нізка схіляю галаву перад памяццю Алеся Восіпавіча, Івана Антонавіча, Уладзіміра Андрэевіча і Цімоха Васільевіча. Дзякуй усім за падтрымку і веру ў мяне!

Я першы раз у Каралішчавічах. Пра дом Саюза пісьменнікаў Васіль Вітка напісаў:

У адзін з лістападаўскіх дзён „апусціўся” ў Каралішчавічах пісьменніцкі „дэсант” — ад Янкі Брыля, Івана Шамякіна, Васіля Віткі і да самай юнай паэткі Жэні Янішчыц, якая яшчэ чакала выхад сваёй першай кніжкі.

Спачатку пісьменнікі расказвалі пра сябе, чыталі свае творы, але пасля пра пісьменніцкае майстэрства вырашылі распавесці Янка Брыль і Васіль Вітка. Кожны мог выбраць, да каго ісці.

Я пайшоў да Янкі Брыля. Як тады здавалася, гэта быў адзіна правільны выбар: я сустракаўся з Іванам Антонавічам двойчы ў Брэсце, браў удзел у прэзентацыі (тады гаварылі прасцей — у абмеркаванні) рамана „Птушкі і гнёзды”, меў аўтограф. Дый тут, у Каралішчавічах, апынуўся толькі дзякуючы падтрымцы Івана Антонавіча.

Праўда, вярнуўшыся ад Віткі, Васіль Шырко (жылі ў адным пакоі) доўга не хаваў свайго захаплення ад таго, што пачуў. Гэта мяне трохі здзівіла, бо на той час Шырко пісаў „дарослыя” вершы і меў ужо нізку ў часопісе „Маладосць”.

Да слова скажу, што ў хуткім часе Васіль пяройдзе на прозу і выдасць цудоўную кніжку казак „Дзед Манюкін не салжэ”.

Мае ж сустрэчы з Віткам былі яшчэ наперадзе.

Акрылены паездкай у Каралішчавічы, я, вярнуўшыся, засеў за апавяданні. Не толькі пісаў новыя, але й перакладаў з напісанага раней па-руску.

У першыя дні студзеня 1970 года, калі ў школах пачаліся зімовыя канікулы, паехаў у Мінск. Каб пазнаёміцца з работнікамі рэдакцый і сваё паказаць. У адзін дзень пабываў у газеце „Піянер Беларусі”, у часопісах „Вясёлка” і „Бярозка”.

„Вясёлка” сустрэла сваім знакамітым „трыо”: Алесь Пальчэўскі, Сяргей Грахоўскі і Васіль Вітка. Даведаўшыся, што я вясковы настаўнік з Палесся, што прывёз апавяданні, Цімох Васільевіч адразу перадаў мяне ў рукі Алеся Пальчэўскага: ён, маўляў, адказны сакратар рэдакцыі, сам піша харошыя апавяданні і аповесці пра школу, разбярэцца...

Добры Алесь Восіпавіч, які ў часы сталіншчыны аказаўся далёка ад Беларусі. Здавалася, стараўся не пакрыўдзіць нікога. Мае слабенькія апавяданні разбіраў вельмі тонка і добразычліва, каб не адбіць ахвоту пісаць. Болей таго, пра апавяданне „Ці прачнецца раніца?” Пальчэўскі сказаў так:

— Апавяданне харошае, але ўзрост героя не падыходзіць для „Вясёлкі”. Вы пашліце ў „Работніцу і сялянку”. У іх ёсць рубрыка „Мама, пачытай!” Яны абавязкова возьмуць.

І сапраўды, у чэрвеньскім нумары „Работніцы і сялянкі” з'явілася гэтае апавяданне.