Расціслаў Бензярук - Жыў на свеце дзед Васіль

— Пачастунак я бяру на сябе.

— Э не, Расціслаў Мацвеевіч, тут напісана, што не да вас у госці прыязджаюць пісьменнікі, а ў школу, каб выступіць перад вучнямі. Вось школа і паклапаціцца пра сустрэчу...

Мы ўжо сталі рыхтавацца да сустрэчы, як прыйшоў яшчэ адзін ліст ад Пальчэўскага. Алесь Восіпавіч паведамляў, што іх прыезд у Бастынь адкладваецца, бо Цімох Васільевіч захварэў і лёг у бальніцу, а ехаць без рэдактара не выпадае...

Але другога разу ўжо не было, бо ў тое лета я з'ехаў з Бастыні...

Доўгія гады я адчуваў вінаватасць перад вучнямі Бастынскай школы за тое, што сарвалося абяцанае спатканне. Толькі ў 1998 годзе, калі мяне прынялі ў Саюз беларускіх пісьменнікаў, я вырашыў выправіць даўнюю памылку.

Некалькі дзён я знаходзіўся ў Лунінцы, у родзічаў жонкі. Аднойчы пазваніў у Бастынскую школу і напрасіўся на сустрэчу. У мяне перад гэтым выйшлі дзве кніжкі „Чаму Сонца рана ўстала?” і „Тры свечкі”. Некалькі гадзін мы гутарылі пра казкі і паэзію.

Дзеці падарылі мне рэчы, зробленыя сваімі рукамі. Адна — асабліва дарагая. Назваў яе, як некалі Вітка казку маю, — „Зайцаў кажушок”. Гэта ігольніца з выпіленай зайчыхай, якая шые адзенне.

Праўда, як былі малыя ўнукі, яны разламалі ігольніцу. Ды зайчыха ўсё-такі засталася і захоўваецца сярод каштоўных рэчаў...

Набліжаліся мае 60-ыя ўгодкі. Вырашыў выдаць кніжку выбраных казак. Назва якая? Канечне, „Зайцаў кажушок” з прысвячэннем светлай памяці Васіля Віткі.

Яна прыспела к юбілею. 27 лютага 2004 года ранкам пазваніў з Мінска Мікола Чарняўскі, павіншаваў з днём нараджэння, папрасіў прабачэння за тое, што не можа быць на ўрачыстасці, і прачытаў свой верш-экспромт:

Адну з кніжак я падарыў сыну Васіля Віткі — Вісарыёну Цімафеевічу Крысько, а заадно і падахвоціў яго напісаць успаміны.

У далёкія 7О-я гады ўжо мінулага стагоддзя, напрыканцы сакавіка, у час веснавых канікулаў праходзілі Усесаюзныя тыдні літаратуры для дзяцей і юнацтва. У Брэсцкі абласны інстытут удасканалення настаўнікаў, дзе я быў на курсах перападрыхтоўкі, прыехала група дзіцячых пісьменнікаў з розных рэспублік Савецкага Саюза. Беларусь прадстаўляў Васіль Вітка. Вёў вечарыну Уладзімір Калеснік.

Выступоўцы гаварылі цікава, чыталі свае вершы. Калі надышла чарга, Вітка сказаў пра вялікі абавязак настаўніка па выхаванні падрастаючага пакалення, пра неабходнасць зазірнуць у дзіцячую душу, дайсці да яго сэрца.

— Ніхто гэтак, як малыя, — сказаў Цімох Васільевіч, — не верыць у цудадзейную сілу слова. Вось паслухайце лічылку, якая пражыла стагоддзі і дайшла да нас:

Нічога, апроч апошняга радка, — гаварыў далей Вітка, — не зразумела. Мабыць, лічылка гэтак доўга і жыве, што ў ёй ёсць самае галоўнае для дзіцячай гульні — магія таямнічасці, магія слова. А зараз паслухайце сучасную лічылку — лічылку маіх унучак:

Лічылка, як мне здаецца, складзена таксама дзецьмі, — зазначыў Цімох Васільевіч. — У ёй, нягледзячы на трагічную сітуацыю, усё канчаецца аптымістычна: „взяла сумку и ушла”. А гэта вельмі характэрна для дзіцячай фантазіі...

У той час, як выступаў Васіль Вітка, на двары бушавала навальніца. Раптам грымнуў гром — можа, першы ў тым годзе. У інстытуце згасла святло.

— Вось бачыце, наваражыў! — усміхнуўся Уладзімір Андрэевіч Калеснік.

Каб паскорыць работу над гэтай кнігай, я папрасіў сына Анатоля набраць на камп'ютэры напісанае. Пасля перадрукоўкі Віткавых лічылак, Анатоль патэлефанаваў мне:

— А трэці радок можна таксама расшыфраваць... „Евус дэвус кут натэвус” — скажоная лацінская фраза: „Езус Бог любіць нованароджанага”. Гэта падкрэсліла тое, што з'явілася лічылка вельмі даўно. Сотні і тысячы разоў паўтаралася, у тым ліку і дзіцячымі вуснамі, „адшліфавалася” і атрымала сучаснае гучанне, страціўшы першапачатковы сэнс...

Другі раз мяне паклікалі ў Каралішчавічы ў снежні 1975-га. Сюды сабраліся маладыя літаратары, што пішуць для дзяцей.