Расціслаў Бензярук - Жыў на свеце дзед Васіль

Васіль Вітка, пакуль Пальчэўскі гаварыў са мною, займаўся сваімі справамі, а то адарваўся ад чытання і запытаў:

— Што вы чулі пра Сухамлінскага?

Яшчэ ў інстытуце па педагогіцы даводзілася знаёміцца з артыкуламі знакамітага настаўніка. Ведаў, што ён працуе дырэктарам у вясковай школе ва Украіне. Так і сказаў Цімоху Васільевічу.

— А ведаеце, што Васіль Аляксандравіч піша апавяданні для дзяцей? — хітравата ўсміхнуўся Вітка. — І паглядзіце, як піша!..

Цімох Васільевіч падаў свежы нумар „Вясёлкі” з апавяданнямі Сухамлінскага, якія прымусіў загаварыць па-беларуску сам Вітка, а малюнкі да іх зрабіў Алег Луцэвіч.

І зараз, калі чытаю Віткава прызнанне пра Васіля Аляксандравіча: „Тонкае адчуванне паэзіі маленства, глыбокае пранікненне ў псіхалогію дзіцяці адразу ж выявілі ў ім талент дзіцячага пісьменніка”, — мне чамусьці здаецца, што яны былі сказаны яшчэ тады, пры першай сустрэчы.

Развітваючыся, Цімох Васільевіч сказаў:

— Калі вы навучыцеся гэтак пісаць, тады можаце лічыць сябе дзіцячым пісьменнікам.

У 1971 годзе, набыўшы кнігу В.А. Сухамлінскага „Блакітныя жураўлі”, дзе былі сабраныя і апавяданні, і казкі, і прытчы, і абразкі, я зразумеў, як высока Васіль Вітка падымаў плешку, заклікаючы моладзь вучыцца ў слыннага педагога.

Прайшоў год. Ізноў студзень. Ізноў канікулы. Ізноў еду ў Мінск. У рэдакцыі „Вясёлкі” на гэты раз мяне сустрэў толькі Вітка. Ведаючы, што я прыехаў здалёк, Цімох Васільевіч пасадзіў насупраць і прапанаваў:

— Чытайце, што прывезлі!..

І я стаў чытаць. Адно апавяданне, другое, трэцяе... Вітка слухаў, не перапыняў. Калі ж я закончыў, запытаў:

— І ўсё?..

Я зразумеў, што апавяданні не спадабаліся галоўнаму рэдактару, і, умомант адчуўшы, як перахапіла горла, ледзьве выдавіў:

— Есць яшчэ... дзве казкі...

— Прачытайце, калі ласка.

Першая казка называлася „Зайцава футра”. Па меры чытання мяняўся і Цімох Васільевіч. Ён то здымаў акуляры, праціраў шкельцы, быццам тыя ўраз запацелі, то зноў адзяваў. Рукі яго рухаліся, а твар ажывіўся. Затым Васіль Вітка сказаў упэўнена:

— Гэта лепшае, што вы сёння прачыталі, — і праз хвіліну: — А чаму „Зайцава футра”? Футра — у лісы, у мядзведзя, а ў зайца — кажушок. Так-так, кажушок. Падумайце: „Зайцаў кажушок”, — і дзіўна прыцмокнуў языком, мусіць, ад сваёй знаходкі.

Я прачытаў і другую казку „Яблыня”. Яе таксама ўхваліў рэдактар. Параіў дапрацаваць абедзве і даслаць у „Вясёлку”.

Ужо ў красавіцкім нумары часопіса быў надрукаваны „Зайцаў кажушок”, а трохі пазней — і „Яблыня”. Неўзабаве з лёгкай Віткавай рукі „Зайцаў кажушок” трапіў на старонкі падручнікаў. Яго чыталі на абласным тэлебачанні, зрабілі перадачу для „Калыханкі”. І сёння школьныя настаўнікі памятаюць казку, напісаную трыццаць пяць гадоў таму.

Пяць пасляінстытуцкіх гадоў я працаваў на Лунінеччыне — у Бастынскай сярэдняй школе. Вёў урокі рускай мовы і літаратуры. Адсюль ездзіў у сталіцу, у рэдакцыі.

У сакавіку 1971 года я зноў быў у „Вясёлцы”. Сустрэлі мяне як добрага знаёмага. Гэта, мусіць, і сыграла са мной злы жарт. Нечакана я пачаў расказваць, якая ў нас вялікая школа, аж пад 600 вучняў, што дзеці ніколі не бачылі жывых пісьменнікаў, і запрасіў вясёлкаўцаў прыехаць выступіць у нас.

Запрасіў і асекся: дальбог, спалохаўся сваёй смеласці» Па вуснах Цімоха Васільевіча прабегла ледзь прыкметная ўсмешка:

— А што, хлопцы, з'ездзім і выступім? Каб дзеткі ўбачылі жывых і сівых пісьменнікаў, — і правёў далонню па белых валасах.

Я прыняў ягоныя словы за насмешку, але хлопцы — Пальчэўскі і Грахоўскі — заківалі галовамі:

— Мо-ожна!..

— А як да вас даехаць? — спытаў на поўным сур'ёзе Вітка. — Цягніком ці самалётам? (Гэта быў час, калі пісьменнікі менш ездзілі на легкавушках).

— Цягніком. Можна ехаць да Лунінца і вярнуцца, а можна, не даязджаючы, і ў Бастыні сысці.

— Добра, — сказаў Вітка. — Даручым Алесю Восіпавічу спісацца з вамі. Мы тут парахуем разам і, як будзе трохі вальней, прыедзем!

Усё гэта адбылося так нечакана, так апантана, што я, вярнуўшыся дамоў, усё яшчэ не верыў... Але неўзабаве прыйшоў ліст ад Пальчэўскага. Ён паведамляў, што вясёлкаўцы прыедуць да нас у маі, адразу пасля свята Перамогі.

Я адчуў сябе самазванцам: запрасіў гасцей, не спытаўшыся ні ў кога, а як у школе аднясуцца да гэтага? З пісьмом пайшоў да дырэктара Рашатко.

— Добра. Вельмі добра! — адразу падтрымаў Уладзімір Іосіфавіч. — Трэба толькі падумаць, як сустрэць пісьменнікаў і як потым пачаставаць.