Міхась Чарняўскі: Як пошуг маланкі

Невядома, ці наведваўся да бацькоў у Кабыльнік найстарэйшы сын Вадзім. Не памятаюць кабыленцы i прыездаў дачкі. А вось Расціслаў трымаўся ўвесь час пры сям'і. Ды i Алег час ад часу бываў дома, працуючы спачатку ў нейкай суседняй вясковай школе, а затым займаючыся ў Пастаўскай настаўніцкай семінарыі. Расціслаў жа мог вучыцца ў Кабыльніку. Першы год акупацыі тут была польска-нямецкая школа. Але на другім, калі ўладу ў цывільнай адміністрацыі перанялі пераважна беларусы, яна стала беларуска-нямецкая.

Ад гадоў вайны i акупацыі ў Расціслава павінны былі застацца гнятлівыя ўражанні. Гітлераўскія салдаты, розныя дапаможныя батальёны з прыбалтаў, а таксама мясцовыя паліцыянты праводзілі карныя аперацыі супраць партызанаў i тых вёсак, дзе партызаны маглі знайсці падтрымку. Адбывалася таксама пагалоўнае вынішчэнне габраяў. Рабаўнічыя налёты на насельніцтва як "рускіх", так i "польскіх" партызанаў. Іх крывавыя сутычкі між сабой i з беларускай паліцыяй ператвараліся ў сапраўдную грамадзянскую вайну, у якой самымі пацярпелымі былі мірныя жыхары i асабліва дзеці. І вось пачатак ліпеня 44-га года. Немцы займаюць абарону пад Кабыльнікам, спрабуючы стрымаць наступ савецкага войска. Над мястэчкам пралятаюць "мэсэршміты", грымяць залпы "кацюш". Мясцовы жыхар выводзіць чырвонаармейцаў у тыл нямецкай абароны, i бой скончаны.

Новая акупацыя? * Поплеч з братам * Першае зняволенне * Cyд i амністыя * Смерць бацькі * Юнацкія клопаты i справы * Сканчэнне сямігодкі * Пошук жыццёвай дарогі

Фронт пасунуўся на захад, i мірнаму люду быццам можна было перадыхнуць. Скончылася нялюдская фашыстоўская акупацыя, але вайна працягвалася. Найперш прайшла мабілізацыя ў войска. Гэта было звычна. І пад папярэдняй акупацыяй хлопцаў i маладых мужчын увесь час некуды мабілізавалі: у паліцыю, самаахову, Беларускую краевую абарону, у "рускія" ці "польскія" партызаны, на працу ў Нямеччыну. Большасць пайшла на фронт, каб легчы між руінаў Кенігсбэрга. Некагорыя, зноў жа па звычцы, падаліся ў лясныя сховы, каб там дачакацца чарговай змены ўлады. Частка каталіцкага насельніцтва, якая спадзявалася, што сюды вернецца Польшча, не прымала новай хады падзеяў. Беларускім жа патрыётам, асабліва моладзі, якія спадзяваліся адраджэння незалежнай Беларусі ў калатнечы сусветнай вайны, падавалася, што германская акупацыя мянялася на маскоўскую. Можа, асабліва шакавала ix тое, што беларускамоўных чыноўнікаў, настаўнікаў i паліцыянтаў папярэдніх трох гадоў зноў замянілі расейскамоўныя.

Гэтыя змены не маглі не закрануць i дзяцей з сям'і Лапіцкіх. Пасадзіўшы на фурманку жонку i дачку, выправіўся на Захад у выгнанне Вадзім. Алег спачатку далучыўся да стварэння беларускай партызанкі на Вялейшчыне, а затым увосень 1944 года перабраўся ў Вільню, дзе паступіў у праваслаўную духоўную семінарыю. Сыну святара, ды калі ў кіраўніцтве семінарыі былі бацькавыя знаёмцы, стаць яе навучэнцам, мабыць, не было складана.

Семінарыя знаходзілася непадалёку ад Вострай Брамы, у адным будынку з Беларускай гімназіяй. І вось сярод маладых навучэнцаў узнік беларускі падземны патрыятычны рух. Звестак пра яго амаль няма. Нават не ведаем, ці Алег стаў яго пачынальнікам, ці проста ўліўся ва ўжо дзейную структуру. Аднак сябрам яе быў актыўным. Сярод вядомых формаў дзейнасці падземнікаў быў друк i пашырэнне ўлётак. І да гэтай справы Алег наважыўся далучыць свайго малодшага брата Расціслава. Паміж Вільняй i Кабыльнікам менш за сотню кіламетраў, таму цяжкасцяў для кантактаў не было. Алег дастаўляў брату паперу i тэксты ўлётак, а той памнажаў ix на друкавальнай машынцы, якую аднекуль меў.

У канцы 1944 года работнікі МГБ выйшлі на след арганізацыі. У Вільні i па ўсёй беларускай частцы Віленшчыны пачаліся арышты. Былі схопленыя i браты Лапіцкія. Зняволеных перавезлі ў Менск, дзе распачаліся допыты. А на пачатку 1945 года адбыўся працэс над сямю дзясяткамі беларускіх патрыётаў, якія былі пераважна выпускнікамі Віленскай гімназіі i настаўнікамі. Алег быў засуджаны на дзесяць гадоў зняволення. Расціслаў як непаўналетні атрымаў тры гады. Адзін з асуджаных Віктар Казлоўскі пазней успамінаў, як з іхнага доўгага шэрагу, пастаўленага на турэмным калідоры перад адпраўкай на этап, выйшаў малады хлопец, павярнуўся да зняволеных i крыкнуў: "Браты! Нас нішчылі цары i каралі, здзекаваліся палякі, нас душылі немцы, знішчалі маскалі, але мы жылі, жывем i будзем жыць на нашай зямлі. І таму вышэй галаву, сябры, не падайце духам, мы пераможам! Жыве Беларусь!" На хлопца кінуліся ахоўнікі, звалілі на бетон i пачалі збіваць нагамі. Суседзі потым сказалі Казлоўскаму, што гэты хлопец — меншы з братоў Лапіцкіх [13].