П Ільінскі - Тры гады пад нямецкай акупацыяй у Беларусі

Саюз і пазнаёміў нас з прадстаўнікамі гэтак званай Расейскай вызваленчай арміі, альбо РВА. Мы намагаліся ў межах нашых магчымасьцяў дапамагчы яе прадстаўнікам у выкананьні службовых даручэньняў; яны, з свайго боку, не заставаліся віннымі. Яны наведвалі вёскі сялянскай самааховы, вырашалі тактычныя задачы па барацьбе з партызанамі, аб’яжджалі разам з намі аддзяленьні Групы ды «націскалі» ў той ці іншай справе на нямецкія ўстановы, калі гэта было патрэбна. Я ўжо не кажу пра такія рэчы, як перадача лістоў ды матэрыялаў, закупка для нас кніг у Нямеччыне і гэтак далей.

Праз прыежджых вайскоўцаў нашы сялянскія атрады хутка і лёгка дамовіліся з камандаваньнем РВА пра аўтаматычнае ўлучэньне іх у склад расейскіх вайсковых частак падчас адыходу немцаў з Расеі. Гэтая напалову афіцыйная дамоўленасьць хутка сталася больш рэальнай, чым можна было сабе думаць: шмат хто з удзельнікаў полацкіх аддзелаў самааховы здолеў перабрацца ў 1944–1945 гадох на паўднёвы захад Нямеччыны, дзе пад канец вайны адбывалася фармаваньне частак ды злучэньняў РВА.

Зімою 1943/44 году сябры Групы сумесна з прыежджымі прадстаўнікамі НПС вырашалі, што рабіць далей. Усім было зразумела, што да прыходу бальшавікоў трэба як мага больш прапагандаваць сярод насельніцтва нацыянальны антыкамуністычны дух, ці, дакладней, проста падвесьці больш важкі тэарэтычны грунт пад здаровыя сацыяльныя інстынкты ды стыхійную нянавісьць да савецкай улады, якую ўжо мелі амаль усе расейскія людзі.

Каб зьвяртацца да насельніцтва, трэба было выступаць ад імя нейкай незалежнай расейскай грамадзка-палітычнай арганізацыі. НПС для гэтага ніяк не падыходзіў — ён ужо зазнаў жорсткі перасьлед з боку нямецкага нацыянал-сацыялістычнага ўраду: 75 ягоных старэйшых сяброў — у тым ліку амаль усё кіраўніцтва — сядзелі ў Бэрліне ў турмах, а Гестапа цішком забівала асобных найбольш актыўных чальцоў арганізацыі проста на вуліцах гарадоў.

Таму кіраўніцтва НПС даручыла нам, новым і яшчэ не дэкансьпіраваным сваім сябрам, стварыць дзеля адкрытай барацьбы якую-небудзь адмысловую, часовую, абавязкова легальную што да немцаў расейскую палітычную партыю на грунце Групы і яе адгалінаваньняў. Мы ўжо мелі дастатковы для гэтага тэхнічны апарат, не ставала толькі дазволу ўладаў ды адпаведна ярлыка, ці назвы. Ярлык патрэбна было наляпіць ня толькі самой арганізацыі, але й саюзным (НПС) выданьням, якія ляжалі на сакрэтных складах мёртвым грузам, бо распаўсюджваць іх ад імя самога Саюзу ўжо было немагчыма. Група зьвярнулася да фэльдкамэндатуры, падаўшы кароткую спрошчаную праграму, складзеную на грунце смаленскага закліку генэрала Уласава і «Схемы» НПС.

Ідэя партыі была сустрэтая ў фэльдкамэндатуры вельмі спачувальна, але пасьля месяца ліставаньня па гэтай справе мы ўсё ж атрымалі адмову. Аднак пры адмове мы атрымалі неафіцыйную каштоўную сяброўскую параду «прымазацца», хоць бы й фіктыўна, да якой-небудзь дзейнай і раней прызнанай немцамі арганізацыі. Дзеля адкрыцьця філіі дазволу не патрабавалася, дастаткова было зарэгістравацца ў мясцовых уладаў аднабаковай заявай. Гэта была бліскучая ідэя.

Двое прыежджых сяброў Саюзу зараз жа кінуліся на пошукі адпаведных «прыёмных бацькоў» будучай партыі, а мы на месцы заняліся падрыхтоўкай да яе адкрыцьця. Праца завіравала. Былі складзеныя праекты заклікаў да мясцовага насельніцтва, пляны арганізацыйных сходаў і канспэкты дакладаў для публічных выступаў.

Не забыліся мы й на трыкалёрныя нацыянальныя расейскія сьцягі, якія зь вялікай цяжкасьцю і амаль дзіцячым захапленьнем былі нарэшце пашытыя са старых пафарбаваных прасьцінаў. Для інструктажу мясцовых групаў, на выпадак хуткага разгортваньня партыйнай працы, з Полацку былі пасланыя па акрузе найбольш здольныя ды энэргічныя людзі.

Такім чынам, пад няспынны аддалены гул артылерыі з боку Віцебску, да сакавіка 1944 году ў нас ужо ўсё было гатовае. Між тым, ад сяброў, што зьехалі шукаць «назву партыі», не было ані гуку. Мы пачалі нудзіцца ад бязьдзеяньня і невядомасьці; час, які заставаўся на магчымы рывок у далейшай працы, скарачаўся з катастрафічнай хуткасьцю: «чырвоныя» ўжо занялі Вяліж, Невель і Гарадок; усім было зразумела, што Віцебск доўга не пратрымаецца. А Полацак знаходзіўся на чарзе пасьля Віцебску.

Мы самі спрабавалі перабраць у памяці ўсе існыя ў «эўропах» расейскія антыбальшавіцкія арганізацыі й партыі: эсэраў, сацыял-дэмакратаў, манархістаў, фашыстаў, нейкі Штабс-капітанскі рух, Агульнавайсковы саюз і гэтак далей. Адны зь іх былі забароненыя, як і НПС, немцамі, іншыя не падыходзілі, бо ўжо мелі сваю вызначаную аіульнавядомую палітычную праграму, і пад іх фірмай распаўсюджваць саюзныя выданьні было нязручна.