Янка Сипаков - Мая бібліятэка. Паліца другая

«Як на мой суб’ектыўны погляд, усяму першапрычынай, — тлумачыць Алесь Мікалаевіч, — памяць пра вядомага Аляксандра Карлавіча Ельскага. Якраз у гэтых мясцінах жыў гэткі пан-дзівак, лічы, паўтара стагоддзя назад. Нарадзіўся ў 1834 годзе. Памёр у 1916-м. У гісторыі ж застаўся не панствам сваім, а апантаным збіральніцтвам. Непадалёку ад Дудзіч, у маёнтку Замосце, стварыў ці не багацейшы на Беларусі музей. Сабраў у сваю хатнюю скарбніцу аўтографы Напалеона і Пятра І. Калекцыя змяшчала аўтографы славутых людзей, нацыянальных герояў, саноўнікаў Рэчы Паспалітай, вучоных, не толькі польскіх, але і многіх іншых народаў, а таксама багатыя матэрыялы аб гістарычных падзеях 1794 года, 1812, 1831, 1863 гадоў, аб чатырохгадовым сейме, Тарлавіцы і г. д.

А яшчэ ж — карціны, археалагічныя знаходкі, прадметы матэрыяльнай культуры, агромністая бібліятэка. Па часе існавання музея ў Замосці дарогу ў дудзічанскі бок зведалі многія вучоныя, гісторыкі, краязнаўцы, літаратары, этнографы з Расіі і Польшчы. Часам знаходзілі ў Замосці тое, што не маглі адкрыць у музеях і бібліятэках Варшавы, Масквы, Санкт-Пяцярбурга, Кіева, Вільні».

У кнізе А. Карлюкевіча шмат нечаканых, цікавых матэрыялаў пра знакамітых асоб.

Яны сустрэліся ў Рыме. Паэт Адам Міцкевіч і яна, Марына Мечыслаўская, уніятка, пакутніца за веру. А Міцкевіч толькі што, за дзень перад гэтым, парваў сувязі з каталіцкім касцёлам...

«Я ёсць Адам Міцкевіч, выгнанец з Літвы», — прадставіўся паэт,

«А я ёсць тая манашка, перакінутая праз цэлы свет таксама з Літвы на гэтую італьянскую зямлю...» Ён літвін, і яна — таксама літвінка. А вялі гаворку пра фарміраванне польскага легіёна ў Італіі. Вось такія яны нашы, лёсы.

Уяўляеце, які гэта разварот падзей і пачуццяў для даследчыка! І Алесь Карлюкевіч з гонарам са сваёй працаю справіўся.

У яго даследчыцкі клопат трапіла і «бабуля расійскай рэвалюцыі» Кацярына Канстанцінаўна Брэшка-Брэшкоўская, якая нарадзілася ў Невельскім павеце Віцебскай губерні, і вядомы польскі кампазітар, дырыжор, музычны дзеяч Мечыслаў Карловіч, які нарадзіўся ў вёсцы Вішнева Смаргонскага раёна, у сям’і Яна Карловіча — польскага мовазнаўцы, этнографа, фалькларыста, музыказнаўцы, які сябраваў з Францішкам Багушэвічам і якому дапамог выдаць зборнік яго паэзіі; і вядома ж, наш сучаснік — Мікола Калінковіч, пісьменнік і краязнаўца. «Драма аднаго жыцця» — так называецца раздзел пра яго ў кнізе Алеся Карлюкевіча.

«У Міколы Калінковіча засталося шмат сяброў. Быў ён чалавекам таварыскім, кампанейскім. Умеў яднаць вакол сябе і аматараў футбола, і дасведчаных навукоўцаў. Мне пашчасціла ведаць гэтага цікавага чалавека, ліставацца з ім...»

Мікола Калінковіч пісаў Карлюкевічу і на Кубу, і ў Ашхабад, дзе Алесь Мікалаевіч служыў у вайсковых газетах.

Я ж у Міколы Калінковіча быў у гасцях. У Ашхабадзе. У сціплай двухпакаёвай кватэрцы на першым паверсе, у звычайным панельным доме. У нас, на Беларусі, была яшчэ зіма, а ў Туркменіі — ужо вясна, і я на гэтым памежжы крыху прастудзіўся — кашляў. І Мікола з жонкаю — яна медычка — лячылі мяне спіртам з мёдам... А Мікола тады працаваў у КДБ Туркменістана.

«Амаль што адразу, — разважае Алесь Карлюкевіч, — пасля заканчэння журфака Белдзяржуніверсітэта (а паступіў Мікола вучыцца на газетчыка, адслужыўшы два гады ў войску) — праца і служба ў органах дзяржбяспекі. Дзіўнае спалучэнне, ці не так? Захапленне гісторыяй і краязнаўствам, праца над словам, карпенне ў думках і за пісьмовым сталом (і пра характар нацыянальнай душы, і пра вольнасць — гісторыя і краязнаўства не маглі не падвесці да гэтага) і дзяржбяспека».

Як светла і шчыра гаварылася пра ўсё ў яго дома!

Мікола расказваў, але не скардзіўся: «Разумееш, цяжкавата тут: сама міліцыя падказвае рабаўнікам, каго трэба абакрасці, а потым сама ж пільнуе, каб ніхто не перашкодзіў ім гэта зрабіць».

Мне ж Мікалай Мікалаевіч дапамог тады купіць білет да Мары, і я ў перапоўненым, душным начным цягніку — на ніжняй паліцы! — паехаў у Каракумы («Што такое Каракумы? Гэта тры Грэцыі пяску», — тлумачылі мне туркмены). У Рэпетэкскім барханным запаведніку я пабачыў, як ходзяць пяскі, яшчэ у Мургабскім аазісе пабываў у вярблюдагадоўчым саўгасе «СакарЧага» — на адзінай у рэспубліцы малочнай вярблюджай ферме там даіліся тады 74 вярблюдзіцы, з малака якіх гатавалася 27 тон чала.

А пазнаёміўся я з Мікалаем Калінковічам зусім выпадкова. Я ішоў у выдавецтва «Мастацкая літаратура», а Мікола вяртаўся адтуль. Мы былі з ім зусім незнаёмыя. Але ён неяк уважліва паглядзеў на мяне і сказаў: «Здаецца, гэта Янка Сіпакоў?» І мы з ім разгаварыліся. Паўгадзіны праходзіць — а мы гаворым. Гадзіна праходзіць, — а мы яшчэ не гаварыліся.