Уладзімір Караткевіч - Легенда аб бедным д'ябле і адвакатах Сатаны

— Ты хто?

— Шкаляр. Я знойшоў цябе паўмёртвай.

— Але быў голад. Мы з бацькам былі апошнія жывыя… Дзе ён?

— Я пахаваў яго.

Сляза паўзе па шчацэ дзяўчыны з-пад апушчаных вей.

Рагач выходзіць з хаты на вуліцу. Заляскаў белы сцяг над варотамі. І тады “шкаляр” падскоквае, здзірае яго з дрэўка. З раз’юшаным тварам ірве яго на кавалкі. Кідае іх у пыл. І потым усміхаецца.

Дзяўчына ўжо напалову сядзіць на сваім лістоўным ложку.

— Як цябе завуць? — пытае Рагач.

— Дубраўка, — кажа яна. — Ты нашто ўратаваў мяне?

— Ды так, — зніякавеў Рагач, быццам яго спаймалі на саромнай справе.

— А цябе як завуць? — пытае яна.

Рагач у збянтэжанасці.

— Завуць? Завуць… Андрэй.

— А прозвішча?

— Рагач.

— Ой, — здзіўлена кажа яна. — Прозвішча… быцам у нячыстага. Дзе ж у цябе рогі?

— Былі рогі, - змрочна кажа ён.

Яна засмяялася слабенькім яшчэ смехам.

— Ты вясёлы… Рагач.

Рагач заўважае, што гэта імя непрыемнае для яе.

— Я не Рагач, — кажа ён. — Я Рогач.

— Вось гэта ўжо лепей… Рогач… Ро-гач… Прыгожае прозвішча.

— Чаго ж тут прыгожага? Ты вось лепей еш. Я спаймаў у сіло цяцерку.

— Дарэмна… У іх зараз дзеці… Мне і есці расхацелася.

— А можа, я памыліўся, — хлусіць Рогач. — Чорная такая… з чырвонымі брывамі.

Яна глядзіць у гаршчок з варывам. Відаць, ёй вельмі хочацца есці.

— З чырвонымі брывамі, кажу.

— Праўда? — пытае яна. — І белыя люстэркі на крылах?

— Ну так… быццам.

— Дык гэта цецярук, дурны. Гэтага можна… Ты еш са мной.

— Нашто еш?

— Як нашто? Трэба. Ты ж шэсць дзён мяне выхайваеш.

— Гм… ну так, вядома… есці.

Ён сядае поруч і няўмела возіць лыжкай з гаршка.

…Вось ён зрэзаў у хмызняку тоўсты стволік ядлоўцу і згінае з яго лук…

…Вось прыладжвае ў расшчэпе будучай стралы перыйка цяцеркі…

…Страла ўзвілася ў неба і наздагнала там дзікага качура.

Дзяўчына сядзіць на зэдліку. Ашчыквае качура. Рогач сядзіць поруч з ёй.

— Шыбеніцы не баішся… за гэта? — пытае яна.

— Ну іх к чорту.

— Чартыхацца нельга, — павучае яна. — Грэх. Нават папы так гавораць.

Рогач здрыгануўся:

— Але, папы гэта справа жудасная.

— Я цяпер ведаю, што ёсць сярод іх і дрэнныя людзі. Апошні налог з нас здзерлі на царкву.

Зябка пакурчылася.

— Як памірала вёска… Як чалавек… Пад канец ляпалі сцягі…

— Ды ў вас жа шмат пустэч вакол. Чаму не аралі?

— А каму патрэбна зямля, калі яна чорная, калі ніхто не ўпэўнены ў сваім жыцці? Здзіўляешся, што пустэчы, што людзі бягуць? Паўсюль так. Шкада, няма куды бегчы.

Рогач задумаўся.

— А ў лес?

— Хіба я магу раскарчаваць і выпаліць лясы? Паставіць хату?

— Я пайду з табою, — вырашыў нарэшце Рогач. — Можа, і мяне там не знойдуць.

Ён глядзіць на яе з нейкай новай, яснай усмешкай.

— Цябе каралева шукае?

— Горш…

— Тады трэба бегчы ў пушчу. Толькі ж у нас нічога няма… Нават каня.

Рогач паглядзеў на яе, паціснуў плячыма, адвярнуўся.

— Ты чаго шапечаш?.. Вой!..

У акне храпа белага каня. Конь пакасіў ліловым вокам. Пырхнуў.

— Вой, — Дубраўка засмяялася. — Пра ваўка размова, а воўк у хату. Адкуль ты?

— Ён прыблудны, напэўна. Гаспадар недзе памёр, а ён…

Раніца. Яшчэ не ўстала сонца, але з-за хмарак веерам выметнуліся першыя праменні… Міма трапяткіх сцягаў, міма мёртвай пустой вёскі ідзе конь, нагружаны вартым жалю набыткам.

Рогач і Дубраўка ідуць поруч. Рогач вядзе каня пад павады. Міма сцягаў. Міма шыбеніцы, што стучыць пустымі жалезнымі гакамі па слупах.

…Да кургана, на вяршыні якога свежы капец з каменем у галовах.

Рогач і Дубраўка стаяць ля капца. За іхнімі спінамі сонца паўлінавым хвастом узмятнула праменні.

— Крыж не паставіў?

— Не.

— Гэта ж нікому не шкодзіць, — кажа яна.

— Нават чорту? — робіць добрую міну Рогач.

— Чэрці цяпер ведаеш якія пайшлі… Можа, і ім нічога.

Рогач адмоўчваецца. Дзяўчына стае на калені і абдымае насып.

— Бывай, татухна. Даруй, што ўходзім. Нельга жыць! Горш за д'яблаў… Не трымай злосці, што не абаранілі цябе ад гэтага кургана. Не паспелі. — Рогач апусціў галаву. Яму стала сорамна.

— Не трымай зла… Калі вясной таюць курганы — першы дыхні з магілы цеплынёй.

Яна ўстае, выцірае вочы і ідзе па схіле ўніз. За ёй Рогач вядзе каня.

…Знікаюць.

Сонца, якое ўзнялося, асвятляе ўжо толькі курган з капцом і пустую вёску, над хатамі якой мёртва лунаюць белыя сцягі.