Уладзімір Караткевіч - Легенда аб бедным д'ябле і адвакатах Сатаны

Рука Рогача здрыганулася над рунню. Ён маўчыць, і выраз твару ў яго такі, быццам ён трапіў у пастку.

— Чаму не ўходзіш? — пытае лесавічок, выпраміўшыся. — Я ўвесь час бачыў, як ты корпаўся ў гразі, як жук-гнаявік.

Рогач устаў:

— Выбірайся адсюль… Я павінен выхаяць яе.

— Гадуеш гуся? Ну-ну. — Скрогат крыва ўсміхнуўся. — А каралева пытала, чаму гэта я падарыў табе зайца.

— А ты?

— А я спытаў, чаму гэта яна падарыла табе жыццё.

Твар Рогача суровы.

— Мне добра тут. Чуеш, добра.

— Веру. Хутчэй дасягай самага добрага. А потым ідзі да каралевы і заработвай амністыю.

Ён усміхаецца:

— У пекле цёпла. Палаюць вогнішчы. Вакол смех. Ідзе гульня па буйнай.

Чырвоныя вуголлі ляжаць на далонях.

Рогач, здрыгануўшыся, з міжвольнай тугой агледзеў поле, рунь, якая стыне пад снегам, нізкія хмары.

— Катлы, — кажа Скрогат. — Вечны агонь, што скача…

— Мне халодна тут, — кажа Рогач. — У лесе халодна. А за лесам такая злосць, нянавісць… голад.

— Ну вось. А там Жупел нават спіць у агні. Не хочаш дзяжурыць каля катлоў — не трэба. Будзеш вучыць або яшчэ што.

Зачаравана слухае Рогач. І раптам узнік у ягоных вушах дурненькі, просты матыў песні:

— Прэч, — раўнуў ён.

Скрогат устае.

— Пакуль не спакусіш — можаш не ўхадзіць. Але тэрмін да раставання снягоў. Іначай давядзецца адабраць у цябе памяць аб Дубраўцы і дабрыні. Будзеш памятаць усіх, акрамя іх… І тады ты ўспомніш, хто клікаў цябе…

Ён знікае. Рогач у ярасці рынуў сякеру на ствол маладзенькай бярозкі.

Ссек, наступіў на яго нагой.

Хата. Раскошная, завешаная шкурамі. Вушакі разьблёныя. Жужыць кола пралкі. Рогач сядзіць, працягнуўшы рукі ледзь не ў самы ачаг.

Змоўкла кола. Вецер шпурнуў у акно цэлы зарад сняжынак.

— Апошняя завіруха ў гэтым годзе, — кажа Дубраўка.

— Але, — няўважна кажа ён.

Маўчанне. Толькі вые завея.

— Рогач, — кажа Дубраўка, — што з табою? Ты больш не кахаеш мяне.

— Чаму?

— З самага першага снегу ты такі чужы, халодны. Ты баішся ўзяць мяне за руку, сказаць цёплае слова. Прападаеш у лесе.

Рогач апускае вочы. Пакутліва змагаючыся з сабою, ён кажа:

— Ты ж сама хацела, каб я не спускаўся з тваёй радугі… Я і сам не хачу ўхадзіць. Нікуды не хачу ісці адсюль.

— Нашто табе ўхадзіць?

— Ты нічога не ведаеш… Ты як падснежнік… Якая яму справа да снягоў вакол?.. Якая яму справа, растаюць яны ці стаяць?

Яна пакінула пралку і падсела да яго на шкуры.

— Я разумею… Я зусім дурная… Ты ледзь не пайшоў… Бог з ёю, з царквою, што затанула… Я ж люблю, я ж кахаю цябе.

І яна цалуе Рогача.

— Што ты разумееш? — прабуе працівіцца ён. — Я ж на апошнім шляху, я ж…

— Маўчы… Паслухай, агонь таксама звініць.

Хіліцца да яе твар Рогача. Ён ужо не можа валодаць сабой.

Вусны зліліся…

…скачуць на тварах адбіткі агню.

. . . . . . . . . . . .

…Агонь амаль згас. Дубраўка спіць. Рогач, абапёршыся на рукі, глядзіць на яе. На вуснах ягоных лёгкая ўсмешка.

Скончылася дуйка. Стаяў лёд на слюдзе акна. Птушка-клёст села на галінку, зазірнула ў пакой.

І раптам у Рогача затрэсліся вусны. У адчаі ён схапіўся за галаву, сціснуў далонямі скроні.

Пацягнуўся быў да Дубраўкі, але рыпнуў зубамі. Расціснуў яе пальцы і вызваліў сваю руку.

— Бывай, — ціха кажа ён.

Лес шуміць зусім не па-зімняму. Пасля мяцеліцы кінула ў адлігу. Рогач рашуча ідзе ад хаты да лесу. Проста па руні. Твар яго асуджаны і жорсткі.

Ён амаль падыходзіць да пушчы і раптам спыняецца.

На перадзе — лес. Ззаду — дрыготкі агеньчык у акне.

Рогач прысядае, разрывае снег і глядзіць на кволыя сцяблінкі.

На ўзлессі, на тым самым месцы, гарыць вогнішча. Маленькае вогнішча. Рогач сядзіць каля яго і, грэючы рукі, глядзіць на агеньчык, што згасае ў акне.

Узяў прыгаршчу снегу, зусім быў сабраўся забіць вогнішча, але, падумаўшы, падклаў яшчэ галінку, яшчэ.

Твар ягоны задумлівы.

…І раптам ён бачыць у праталіне, поруч з вогнішчам, блакітную змерзлую кветку пралескі. Бярэ яе і чуе, як яна ламаецца ў пальцах, бы льдзінка.

Сціснуліся вусны Рогача. Ні аб чым ужо больш не думаючы, ён устае і ідзе да агеньчыка ў акне.

Ён апускаецца на шкуры поруч з Дубраўкай.

— Ты недзе быў? — сонна пытае яна.

— Але, хадзіў паглядзець пралескі.

— Пацалуй мяне… Я вельмі цябе кахаю… Вясна скора.