Іван Чарота - Ні на небе, ні на зямлі

Тут большы пачаў за сярэдняга хавацца, а сярэдні за меншага. Ад меншага ж адказу няма.

Выходзіць царэвіч Фёдар і кажа:

– Не хочацца нам у людзі царства аддаваць. Я паеду ў гэтае падарожжа. Прывязу я табе, цар-бацюхна, маладзільных яблыкаў ды жывой вады гарлач на дванаццаць гарлавін.

Пайшоў Фёдар-царэвіч на стайню. Выбірае ён сабе каня няезджанага, цугляе аброць няцугленую, бярэ бізун нехвастаны, кладзе дванаццаць папруг з папругаю – не дзеля прыгажосці, а дзеля трываласці… І адправіўся Фёдар-царэвіч у дарогу. Бачылі, што ён сядаў, ды не бачылі, у які бок паскакаў…

Ехаў ён ці блізка, ці далёка, ці нізка, ці высока, ехаў дзень да вечара – да сонейка захаду. І даязджае да ростані, да трох дарог. Ляжыць на ростані пліта-камень, на ёй надпіс высечаны:

«Направа паедзеш – сябе ратаваць, каня загубіць. Налева паедзеш – каня ратаваць, сябе загубіць. Наперад паедзеш – жанатым быць».

Падумаў Фёдар-царэвіч: «Паеду туды, дзе жанатым быць».

І паехаў па той дарозе, дзе жанатым быць. Ехаў, ехаў і даязджае да палаца пад залатой страхой. Тут выбягае прыгожая дзяўчына і кажа яму:

– Царскі сын, я цябе з сядла здыму, хадзем са мною хлеб-соль есці ды спаць-адпачываць.

– Не, дзяўчына, хлеба-солі я не хачу, а сном мне шлях не скараціць. Мне трэба далей ехаць.

– Царскі сын, не спяшайся ехаць, а спяшайся рабіць, што табе люба.

Тут прыгожая дзяўчына яго з сядла зняла ды ў палац павяла. Накарміла яго, напаіла і спаць на ложак паклала.

Толькі лёг Фёдар-царэвіч да сцяны, гэтая дзяўчына хуценька ложак павярнула, ён і паляцеў у склеп, у яму глыбокую.

Ці доўга, ці коратка – цар зноў збірае бяседу, кліча князёў ды баяраў і кажа ім:

– Вось, шаноўныя, хто б знайшоўся з ахвотнікаў – прывезці мне маладзільных яблыкаў ды жывой вады гарлач на дванаццаць гарлавін? Я б таму ганцу паўцарства адпісаў.

Тут зноў большы хаваецца за сярэдняга, сярэдні за меншага. Ад меншага ж адказу няма.

Выходзіць другі сын, Васіль-царэвіч:

– Бацюхна, не хочацца мне царства ў чужыя рукі аддаваць. Я выпраўлюся ў шлях, прывязу гэтыя рэчы для цябе.

Ідзе Васіль-царэвіч на стайню, выбірае сабе каня няезджанага, цугляе аброць няцугленую, бярэ бізун нехвастаны, кладзе дванаццаць папруг з папругаю.

Паехаў Васіль-царэвіч. Бачылі, як ён сядаў, а не бачылі ў які бок паскакаў… Вось і ён даязджае да ростані, дзе ляжыць пліта-камень, і бачыць:

«Направа паедзеш – сябе ратаваць, каня загубіць.

Налева паедзеш – каня ратаваць, сябе загубіць. Наперад паедзеш – жанатым быць».

Думаў, думаў Васіль-царэвіч і паехаў па дарозе, дзе жанатым быць. Даехаў да палаца з залатой страхой. Выбягае да яго прыгожая дзяўчына і просіць яго з’есці хлеба-солі ды легчы адпачываць.

– Царскі сын, не спяшайся ехаць, а спяшайся рабіць, што табе люба…

Тут яна яго з сядла зняла, у палац павяла, накарміла, напаіла і спаць паклала.

Толькі Васіль-царэвіч лёг да сцяны, яна зноў ложак павярнула, і той паляцеў у склеп.

А там пытаюцца:

– Хто ляціць?

– Васіль-царэвіч. А хто сядзіць?

– Фёдар-царэвіч.

– Вось, браце, трапілі!

Ці доўга, ці коратка – трэці раз збірае цар бяседу, кліча князёў ды баяраў:

– Хто б знайшоўся з ахвотнікаў прывезці маладзільных яблыкаў ды жывой вады гарлач на дванаццаць гарлавін? Я б таму ганцу паўцарства адпісаў.

Тут зноў большы хаваецца за сярэдняга, а сярэдні за меншага. Ад меншага ж адказу няма.

Выходзіць Іван-царэвіч ды й кажа:

– Дай мне, бацюхна, блаславенне, ад буянай галавы да шпаркіх ног, ехаць у трыдзясятае царства – прывезці табе маладзільных яблыкаў і жывой вады, ды пашукаць яшчэ маіх братоў.

Даў яму цар блаславенне. Пайшоў Іван-царэвіч на стайню – выбраць сабе каня па розуме. На якога ні зірне, той дрыжыць; на якога руку ні пакладзе – той з ног валіцца…

Не мог выбраць Іван-царэвіч каня па розуме. Ідзе павесіўшы буяную галаву. Насустрач яму бабулька, што на падворку царскім жыве.

– Дзень добры, дзіцятка, Іван-царэвіч! Чаго ходзіш журботны-засмучаны?

– Як жа ж мне, бабулька, не журыцца – не магу знайсці каня па розуме.

– А ты б у мяне папытаў. Добры конь даўно стаіць закаваны ў склепе, на ланцугу жалезным. Зможаш яго ўзяць – будзе табе конь па розуме.

Прыходзіць Іван-царэвіч да склепа, пхнуў пліту жалезную, звярнулася пліта са склепа. Заскочыў ён да добрага каня, стаў яму конь сваімі пярэднімі нагамі на плечы.

Стаіць Іван-царэвіч – не зварухнецца. Парваў конь жалезны ланцуг, выскачыў са склепа і Івана-царэвіча выцягнуў. І тут яго Іван-царэвіч зацугляў аброццю няцугленаю, асядлаў сядзельцам няезджаным, паклаў дванаццаць папруг з папругаю – не дзеля прыгажосці, дзеля славы маладзецкай.