Іван Чарота - Ні на небе, ні на зямлі

Правільна адгадаў бядняк! І пан мусіў пакінуць яму карову. Але ж задаў яшчэ пытанне:

– Хто гэта цябе навучыў так адказваць на мае загадкі?

– Мая дачка-сямігодка, – адказаў, не хітруючы, бядняк.

Здзівіўся пан: хіба можа быць, каб малая беднякова дачка адгадала яго загадкі?! І вырашыў ён паглядзець на тую разумную дзяўчынку. Паехаў да бедняка, а той якраз з жонкаю ў полі працаваў. Сустрэла пана яго сямігадовая дачка.

Пад’ехаўшы, пан запытаўся:

– Дзяўчынка, да чаго мне коней прывязаць?

Паглядзела дзяўчынка на сані і калёсы, што стаялі ў двары, і адказала:

– Можаш да зімы прывязаць, а можаш і да лета.

Пан вочы вылупіў: як гэта можна коней прывязаць да зімы ці да лета?! Смяецца, відаць, з яго гэтае дзяўчо?

– Ну, хочаш, да саней прывяжы, а хочаш, да калёс, – растлумачыла дзяўчынка.

Пераканаўся пан, што беднякова дачка сапраўды вельмі разумная. Прычым, гэта ж не да гонару для яго. Дачуюцца людзі, што малая дзяўчынка разумнейшая за пана, тады хоць з маёнтка ўцякай.

Пагаварыў пан з дзяўчынкай і сабраўся назад ехаць, а ёй наказаў перадаць, няхай бацька ўвечары да яго прыйдзе.

Калі настаў вечар, бядняк пайшоў да пана. Той кажа яму:

– Ну, разумная ў цябе дачка. Але я ўсё ж такі разумнейшы.

І даў пан бедняку рэшата яек, папярэдзіўшы:

– Занясі дачцэ, каб яна пасадзіла на іх квактуху і да заўтра вывела мне куранят на снеданне. А не зробіць гэтага – загадаю бізуноў усыпаць!

Прыйшоў бядняк дахаты засмучаны. Сеў на лаве і плача.

– Чаго, татка, плачаш? – пытаецца дачка.

– Ды вось, дачушка, бяда: задаў табе пан новую загадку.

– Якую?

Бацька паказаў тое, што прынёс:

– Загадаў, каб ты на гэтыя яйкі квактуху пасадзіла і да заўтра вывела куранят яму на снеданне… Хіба ж такое магчыма выканаць?!

Дачка падумала і супакоіла:

– Нічога, тата. Заўтра нешта прыдумаем. А пакуль што, мама, бяры гэтыя яйкі ды смаж на вячэру яечню.

А раніцою сказала дачка бацьку:

– Вось табе, тата, гаршчок, ідзі з ім да пана. Перадай, каб пан за дзень край лесу высек, усё там выкарчаваў ды ўзараў, проса пасеяў, зжаў, змалаціў і ў гэты гаршчок зерня насыпаў – куранят карміць.

Зайшоў бацька да пана, падаў яму гаршчок і перадаў усё, што дачка сказала.

Пан зморшчыўся, паскуб вусы і заявіў:

– Што ж, разумная твая дачка. Але я ўсё ж такі разумнейшы!

Узяў ён ільну тры сцяблінкі і падаў бедняку:

– Занясі дачцэ, каб яна да заўтра гэты лён сцерла, спрала, выткала і пашыла з яго мне кашулю.

Зноў бядняк вярнуўся дахаты засмучаны. Дачка пытаецца:

– Што сказаў табе пан?

Падаўшы льну тры сцяблінкі, бацька растлумачыў ёй, чаго пан патрабуе.

– Кладзіся, тата, спаць, – супакоіла дзяўчынка. – Заўтра нешта прыдумаем.

А назаўтра яна дала бацьку тры кляновыя дубчыкі і сказала:

– Занясі пану іх, няхай ён пасадзіць, за адну ноч вырасціць і зробіць начынне для кроснаў, каб было як палатно яму на кашулю выткаць.

Зайшоў бядняк да пана, падаў тры кляновыя дубчыкі і перадаў тое, што дачка сказала.

Пан ажно пачырванеў і прамовіў:

– Разумная твая дачка, нічога не скажаш. Але я ўсё ж такі разумнейшы! Дык перадай ты ёй, каб яна да мяне прыйшла не пехатою і не прыехала на кані, каб была не голая і не апранутая, ды каб мне падарунак прынесла, а каб я не мог яго прыняць. Калі выканае ўсё гэта, вазьму яе за дачку – вырасце, пані будзе! А не выканае – кепска ёй будзе…

Вярнуўся бядняк дахаты ў засмучэнні яшчэ большым.

– Ну, тата, што табе пан сказаў? – пытаецца дачка.

– Ды вось, дачушка, нарабіла ты сваімі адгадкамі бяды і нам, і сабе… – і расказаў гаротнік, чаго пан патрабуе.

– Нічога, тата. Пастараемся неяк перахітрыць пана і гэтым разам. Ты мне толькі злаві жывога зайца.

Адправіўся бацька ў лес, паставіў сіло і злавіў зайца.

Дачка абкруцілася рыбацкай сеткаю замест сукенкі, узяла на рукі зайца, села на кій. І так пад’ехала да пана, які ўжо чакаў яе, стоячы на ганку.

Той проста дзіву даўся: зноў перахітрыла яго беднякова дачка! Узлаваўся пан і нацкаваў на яе сабак, спадзеючыся, што яны разарвуць дзяўчынку.

Тым часам разумніца выпусціла з рук зайца – і сабакі пагналіся за ім.

Сама ж да пана падышла і нагадала:

– Лаві, пане, свой падарунак: вунь ён у лес пабег.

Давялося пану ўзяць разумную дзяўчынку за дачку.

Ды неўзабаве ён сабраўся ехаць за мяжу і, ад’язджаючы, даў строгі наказ:

– Глядзі толькі, без мяне людзей маіх судзіць не ўздумай, бо самой кепска будзе!

Засталася дзяўчынка адна ў маёнтку. А тут выйшла такое здарэнне. Двое мужыкоў пайшлі на кірмаш; адзін з іх купіў воз, другі – кабылу. Запрэглі яны кабылу ў воз і паехалі дадому. Па дарозе спыніліся адпачыць, прылеглі ды паснулі. А прачнуўшыся, бачаць: бегае каля воза малое жарабятка. Мужыкі заспрачаліся. Адзін, гаспадар воза, сцвярджаў: «Жарабя маё, гэта мой воз ажарэбіўся!» Другі ж, гаспадар кабылы, даводзіў: «Не, жарабя маё, гэта мая кабыла ажарэбілася!»