Іван Чарота - Ні на небе, ні на зямлі

Спрачаліся яны, спрачаліся, ды ўрэшце пагадзіліся ехаць на суд да пана.

Прыехалі, а пана дома няма.

– Рассудзі хоць ты нас, – папрасілі дзядзькі прыёмную панаву дачку.

Высветліла дзяўчынка, што ў іх за справа, і прыняла рашэнне:

– Няхай той з вас, чыя кабыла, выпража яе з калёс і вядзе ў адзін бок, а той, чые калёсы, няхай цягне іх на сабе ў іншы бок. За кім жарабя пабяжыць, той і гаспадар яго.

Мужыкі так і зрабілі. Жарабя за кабылаю пабегла – на гэтым і спрэчка скончылася.

Вярнуўся пан з-за мяжы і пачуў, што разумная дзяўчынка без яго суд праводзіла. Разгневаўся ён, пачаў крычаць:

– Чаму не паслухалася мяне?! Ты мне больш не дачка! Бяры, што пажадаеш, сабе з маёнтка і вяртайся туды, адкуль прыйшла, каб я цябе тут ужо не бачыў!

– Добра, – згадзілася дзяўчынка. – Але мне хочацца на адыход цябе віном пачаставаць.

– Частуй, – буркнуў пан, – толькі хутчэй.

Напаіла яго дзяўчынка віном, пан і заснуў без памяці. Загадала яна тады слугам запрэгчы каня, пакласці пана ў карэту, і павезла яго ў бацькоўскую хату. А там яго знялі з карэты і перанеслі ў сенцы на салому:

– Вось табе пасцель замест пярын. Ачухвайся тут!

Прачнуўся назаўтра пан, агледзеўся: дзе ж гэта ён? Потым убачыў прыёмную дачку, якую прагнаў, і пытаецца:

– Чаму я ляжу тут, у бруднай мужыцкай хаце?

– Сам так захацеў, – смяецца дзяўчынка. – Ты ж мне сказаў: «Бяры, што пажадаеш, сабе з маёнтка і вяртайся туды, адкуль прыйшла». Вось я і ўзяла цябе. Так што ўставай, ідзі замест майго бацькі паншчыну адбываць. Ты мужчына дужы, работнік з цябе можа атрымацца нядрэнны.

Пачуўшы гэта, пан усхапіўся і так драпануў назад у свой маёнтак, што толькі яго і бачылі. Нават ад коней з карэтаю адрокся.

Стары салдат ішоў на пабыўку. Стаміўся ў дарозе, есці хочацца. Дайшоў ён да вёскі, пастукаўся ў першую хату:

– Пусціце адпачыць падарожнага чалавека!

Дзверы адчыніла старая.

– Заходзь, салдат.

– А ці няма ў цябе, гаспадынька, паесці чаго?

У старой усяго ўдосталь, а салдату пашкадавала, прыкінулася ўбогаю.

– Вой, добры чалавек, і сама сёння нічога не ела: няма.

– Ну, няма дык няма, – кажа салдат.

Ды тут ён заўважае сякеру пад лаваю.

– Калі няма нічога іншага, то можна зварыць кашу і з сякеры.

Гаспадыня ажно рот разявіла.

– Як гэта з сякеры кашу зварыць?

– А вось так, давай чыгунок.

Старая прынесла чыгунок, салдат сякеру памыў, паклаў у чыгунок, наліў вады і паставіў на агонь.

Баба на салдата глядзіць, вачэй не зводзіць.

Узяў салдат лыжку, памешвае варыва, каштуе.

– Ну, як? – цікавіцца старая.

– Хутка будзе гатова, – адказвае салдат, – шкада толькі, няма чым пасаліць.

– Дык соль у мяне ёсць, пасалі.

Салдат пасаліў, зноў пакаштаваў.

– Смаката! Каб сюды яшчэ жменьку крупаў! Баба замітусілася, прынесла аднекуль мяшэчак крупаў.

– Бяры, насыпай колькі трэба.

Паклаў салдат у варыва крупы і далей варыць, памешвае, каштуе. Глядзіць старая на салдата на ўсе вочы, адарвацца не можа.

А салдат аблізваецца:

– Ну і смачная каша! Вось каб сюды яшчэ трошкі масла, дык увогуле цудоўна было б.

Знайшлося ў бабы і масла, якім кашу засмажылі.

– Ну, старая, цяпер нясі хлеб ды бярыся за лыжку: будзем кашу есці!

– Вось жа не думала, што гэткую добрую кашу можна з сякеры зварыць, – здзіўлялася баба, калі яны ўдваіх кашу елі.

А потым яна запыталася:

– Салдат! Калі ж сякеру будзем есці?

– Ды, бачыш, яна не ўварылася, – адказаў салдат, – дзе-небудзь па дарозе давару і паснедаю!

Прыхаваў ён сякеру ў свой ранец, развітаўся з гаспадыняй і пайшоў у іншую вёску.

Вось так салдат і кашу з’еў, і сякеру займеў.

У некаторым царстве, у некаторым гаспадарстве жыў-быў цар. І было ў яго тры сыны: старэйшага звалі Фёдарам, сярэдняга Васілём, а малодшага Іванам.

Цар вельмі пастарэў і на вочы слабы стаў. А чуў ён, што за трыдзевяць зямель, у трыдзясятым царстве ёсць сад з маладзільнымі яблыкамі ды калодзеж з жывой вадой. Калі з’есці старому гэты яблык – памаладзее, а вадою гэтаю памыць вочы сляпому – будзе бачыць.

Цар збірае вялікую бяседу, кліча на пачастунак князёў ды баяраў і кажа ім:

– Хто б, шаноўныя, знайшоўся з ахвотнікаў паехаць за трыдзевяць зямель, у трыдзясятае царства, прывезці мне маладзільных яблыкаў ды жывой вады гарлач на дванаццаць гарлавін? Я б таму ганцу паўцарства адпісаў.