Henryk Sienkiewicz: Krzyżacy

świerzopa – klacz.

fryzyjski – pochodzący z Fryzji, krainy nad Morzem Północnym, obecnie stanowiącej pogranicze Niemiec, Danii i Holandii.

braniec (daw.) – jeniec.

rycerz rozbójnik (niem. Raubritter )– rycerz utrzymujący się z rabunku.

polepa – gliniana podłoga.

ongi (daw.) – dawniej.

dżdże (daw.) – deszcze.

starunek (daw.) – opieka.

karbowy – osoba nadzorująca pracę chłopów.

kasztel (daw.) – zameczek, niewielka twierdza.

kasztel (daw.) – zameczek, nieduża twierdza.

częstokół – palisada, wał z zaostrzonych bali.

czatownia – wartownia.

tedy (daw.) – więc, zatem.

odsep – opłata w formie odsypanej mąki.

Jadwiga – (ok. 1374–1399), córka Ludwika Węgierskiego, w 1384 koronowana na króla Polski (prawo nie przewidywało wówczas koronacji królowej), w 1386 poślubiła Władysława Jagiełłę, co dało początek unii polsko-litewskiej.

zali (daw.) – czy.

czeladź – służba.

wskróś tej przyczyny (daw.) – dlatego.

doma (daw.) – w domu.

jeno (daw.) – tylko.

niepożyty (daw.) – niepokonany, nie do zniszczenia.

jary (daw.) – mocny.

przygodzić się (daw.) – przydarzyć się.

małmazja – słodkie wino greckie.

Anna Cylejska – (ok. 1380–1416 w Krakowie), druga żona Władysława Jagiełły, wnuczka Kazimierza Wielkiego.

niedziela (daw.) – tydzień.

napierać się (daw.) – upierać się, usilnie na coś namawiać.

Mikołaj Powała z Taczewa – (ok. 1380 – ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady wojennej przed bitwą pod Grunwaldem.

skwapliwie (daw.) – chętnie.

przeznać (daw.) – poznać.

komtur – zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.

Władysław II Jagiełło – (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem.

Zyndram z Maszkowic – (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia.

jąć (daw.) – zacząć.

czysty – tu: prawdziwy.

ceber (daw.) – duże naczynie, wykonane z drewnianych klepek.

poprąg – rzemień podtrzymujący siodło.

przywieść (daw.) – przyprowadzić, doprowadzić.

wymiarkować (daw.) – zorientować się, zrozumieć.

zabawić (daw.) – przebywać.

Wniebowzięcie Najświętszej Panny – 15 sierpnia.

chudy – tu: skromny, mało obfity.

lech – obszar ziemi uprawnej.

opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.

zapuścić – zaniedbać, pozwolić zarosnąć.

do dnia (daw.) – rano.

kasztel (daw.) – zameczek, nieduża twierdza.

przysposabiać – przygotowywać.

znojny (daw.) – męczący, pracowity.

przebodzion (daw.) – przebity.

zaściągnięty – dziś popr.: zaciągnięty.

ruja – okres godowy u zwierząt.

przygodzić się (daw.) – przydarzyć się.

zali (daw.) – czy.

rychło (daw.) – szybko, wkrótce.

Fryz a. Fryzyjczyk – mieszkaniec Fryzji, krainy nad Morzem Północnym, obecnie stanowiącej pogranicze Niemiec, Danii i Holandii.

ninie (daw.) – teraz.

nie masz (daw.) – nie ma.

jeno (daw.) – tylko.

berdysz – szeroki topór na długim drzewcu.

piastować (daw.) – opiekować się.

sczeznąć (daw.) – zginąć.

dawać baczenie – uważać, obserwować, opiekować się.

przepomnieć (daw.) – zapomnieć.

nowoć, nowina – świeżo wykarczowany grunt.

nowina – świeżo wykarczowany grunt.

do grodu – do sądu grodzkiego.

zjechać się (daw.) – spotkać się.

swary – spory, kłótnie.

w podle (daw.) – obok.

Żmudź – historyczna nazwa tzw. Dolnej Litwy, nizinna kraina geograficzna i region administracyjny.

Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.

Władysław II Jagiełło – (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem.