Henryk Sienkiewicz - Krzyżacy

żeś ty był praw (daw.) – że miałeś rację.

k’Niemcom (daw.) – do Niemców.

godny (daw.) – mocny, solidny.

tęższy – silniejszy.

pomiarkować (daw.) – zorientować się.

Zyndram z Maszkowic – (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia.

nie lza (daw.) – nie można.

Timur Chromy a. Tamerlan – (1336-1405), chan Złotej Ordy i twórca wielkiego mongolsko-tatarskiego imperium, które rozpadło się po jego śmierci.

któren – dziś popr.: który.

płowy – (o włosach) jasny.

wskórać – zdziałać.

upamiętać się – dziś popr.: opamiętać się.

komtur – zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.

refektarz – pomieszczenie w klasztorze służące jako jadalnia.

tęgi – tu: silny, mocny.

godnie (daw.) – mocno, solidnie.

stanie (daw.) – starczy.

wydobrzeć – wyzdrowieć.

pogrześć (daw.) – pogrzebać, pochować.

frasunek (daw.) – smutek.

truchełka (daw.) – trumienka.

starunek (daw.) – opieka.

Aleksandra Olgierdówna – (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siostra Władysława II Jagiełły, żona księcia mazowieckiego Ziemowita IV.

prawić (daw.) – mówić.

wywczasować się (daw.) – odpocząć.

mianować – tu: wyznaczać do uwolnienia.

Saracenowie – muzułmanie w czasie akcji powieści zamieszkujący Hiszpanię.

utwierdzenie (daw.) – umocnienia.

wiera (daw.) – prawda.

w rzeczy (daw.) – w rzeczywistości.

wyżenąć (daw.) – wygnać.

przepomnieć (daw.) – zapomnieć.

driakiew (daw.) – zioło lecznicze, lek.

wedle (daw.) – obok.

kmieć – zamożny chłop, posiadający własne gospodarstwo.

któren – dziś popr.: który.

szranki (daw.) – drewniane ogrodzenie placu, na którym odbywał się turniej rycerski, przen. sam turniej.

popręg – rzemień podtrzymujący siodło.

płatnerz – rzemieślnik wytwarzający zbroje płytowe, później także broń białą.

Zyndram z Maszkowic – (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia.

dla – tu: ze względu na.

refektarz – pomieszczenie w klasztorze służące jako jadalnia.

graf – tytuł arystokratyczny w Niemczech i w krajach niegdyś od nich zależnych.

Szwabia – region w południowych Niemczech.

Burgundia – region w centralnej Francji.

lubo (daw.) – chociaż.

Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.

małmazja – słodkie wino greckie.

konwent – klasztor, zakon.

Władysław II Jagiełło – (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem.

mieć w głowie – być pod wpływem alkoholu.

wraz (daw.) – zaraz.

pomiarkować (daw.) – zorientować się.

gruby – niewyrafinowany, mało kulturalny.

polerowny (daw.) – wyrafinowany.

szpylman (z niem.) – grajek.

trefniś – błazen.

księżna Witoldowa – Anna Światosławowna, księżniczka smoleńska (zm. 1418)

arcaby – dziś popr.: warcaby.

Konrad von Jungingen – 1355–1407, wielki mistrz zakonu krzyżackiego w latach 1393-1407, zręczny polityk, umiejętnie rozgrywający konflikty między książętami litewskimi.

Skarbek – według legendy był to protoplasta rodu Awdańców.

barziej – dziś popr: bardziej.

Hundsfeld (niem.) – psie pole.

takie pole – bitwa na Psim Polu, według tradycji propagowanej przez sto lat późniejszą kronikę mistrza Wincentego, miała odbyć się w 1109 roku w pobliżu Wrocławia między oddziałami Bolesława Krzywoustego a cesarza niemieckiego Henryka V. Wcześniejszy kronikarz, Gall Anonim, o tej bitwie nie wspomina.

grześć (daw.) – grzebać, chować.

stropić się (daw.) – stracić pewność siebie.

wżdy (daw.) – jednak, przecież.

płatnerz – rzemieślnik wytwarzający zbroje płytowe, później także broń białą.

łokieć – dawna miara długości, ok. 55–77 cm.

piędź – dawna miara długości, ok. 18–22 cm.

pergamin – specjalnie preparowana skóra zwierzęca służąca do pisania.

spłonić się (daw.) – zaczerwienić się.