Henryk Sienkiewicz - Krzyżacy

Żmudź – historyczna nazwa tzw. Dolnej Litwy, nizinna kraina geograficzna i region administracyjny.

Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.

obiecnijcie – dziś popr.: obiecajcie.

siła (daw.) – wiele.

rajca – radca, doradca.

zdurzyć (daw.) – oszukać.

stolec (daw.) – tron.

wżdy (daw.) – jednak, przecież.

komtur – zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.

kmieć – zamożny chłop, posiadający własne gospodarstwo.

wypierać się czegoś – zaprzeczać czemuś.

Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.

szranki (daw.) – drewniane ogrodzenie placu, na którym odbywał się turniej rycerski, przen. sam turniej.

gładko – tu: łatwo.

nieudałych – dziś popr.: nieudanych.

Mikołaj Powała z Taczewa – (ok. 1380–ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady wojennej przed bitwą pod Grunwaldem.

tęższy (daw.) – silniejszy.

grabia – dziś: hrabia.

grzywna – śrdw. jednostka płatnicza, o wartości pół funta złota lub srebra.

wstrzymać a. strzymać , strzymać (daw.) – tu: wystarczyć.

przydać (daw.) – dodać.

żywie – dziś popr.: żyje.

przezpiecznie (daw.) – bezpiecznie.

zali (daw.) – czy.

Zyndram z Maszkowic – (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia.

przyczynić się za kimś – wstawić się za kimś.

kniaź (daw.) – książę.

zajrzeć a. zaźrzeć (daw.) – zazdrościć.

jeno (daw.) – tylko.

podufałość (daw.) – zaufanie, przyjaźń.

bojarzyn a. bojar – rycerz, szlachcic ruski, wołoski lub litewski.

zajrzeć (daw.) – zazdrościć.

komtur – zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.

kwaśny – tu: niezadowolony.

pono (daw.) – ponoć, podobno.

żywie – dziś popr.: żyje.

przeznać – dziś popr.: poznać.

powściągnąć (daw.) – powstrzymać.

podziwienie – dziś popr.: podziw.

karby (daw.) – dyscyplina.

prawo lenne – prawo regulujące stosunki między suzerenem a wasalem, z reguły oparte na nadawaniu ziemi w zamian za służbę.

kmieć – zamożny chłop, posiadający własne gospodarstwo.

przyrodzony – wrodzony, naturalny.

Konrad von Jungingen – 1355–1407, wielki mistrz zakonu krzyżackiego w latach 1393-1407, zręczny polityk, umiejętnie rozgrywający konflikty między książętami litewskimi.

prorocze słowa – proroctwo św. Brygidy Szwedzkiej (1303-1373), świętej, wizjonerki i pisarki, założycielki zakonu brygidek.

utwierdzić (daw.) – ustanowić.

błąd (daw.) – tu: pogaństwo.

ochromieć (daw.) – okuleć.

racjom – prawdop. winno być: rajcom, czyli doradcom.

Saraceni – Arabowie, muzułmanie, przen. poganie; w czasie opisywanym w powieści w Hiszpanii trwała rekonkwista, to jest odbijanie ziem zajętych przez Saracenów.

zawłóczyć się (daw.) – zasłaniać się.

duszny – tu: dotyczący duszy.

krotofila a. krotochwila – żart.

małmazja – słodkie wino greckie.

ochromieć (daw.) – okuleć.

szkuta – płaskodenny statek rzeczny.

Zyndram z Maszkowic – (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia.

Mikołaj Powała z Taczewa – (ok. 1380–ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady wojennej przed bitwą pod Grunwaldem.

Nogat – wschodnie ujście Wisły.

przeźroczy – dziś popr.: przeźroczysty.

mularz – dziś: murarz.

widzi mi się – wydaje mi się.

pałąkowaty – (o nogach) wykrzywiony; częsta przypadłość ludzi spędzających dużo czasu na koniu.

w równi – na równinie.

obstać , stać – wystarczyć.

prezbiterium – część kościoła, w której znajduje się ołtarz.

nierad (daw.) – niezadowolony.

wielki szpitalnik – urzędnik opiekujący się szpitalami w zakonie krzyżackim, jednocześnie komtur elbląski.

wielki szatny – w zakonie krzyżackim urzędnik zajmujący się składami odzieży, a także pancerzami i zbrojownią.

mały komtur – wicekomtur, zastępca komtura.

w Prusiech – dziś popr.: w Prusach.