Henryk Sienkiewicz - Krzyżacy

przezpiecznie (daw.) – bezpiecznie.

wedle (daw.) – obok.

starunek (daw.) – staranie, opieka.

zapamiętać się – zamyślić się a. zająć się czymś, zapominając o wszystkim innym.

rada (daw.) – chętnie.

cytra (muz.) – instrument strunowy szarpany z płaskim pudłem rezonansowym.

skroś jakiej przyczyny (daw.) – dlaczego.

siła (daw.) – wiele.

opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.

księstwo – Janusz I Starszy i Anna Danuta.

wedle (daw.) – obok.

uznać – tu: rozpoznać.

zabaczyć (daw.) – zapomnieć.

wskórać – zdziałać.

Aleksandra Olgierdówna – (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siostra Władysława II Jagiełły, żona księcia mazowieckiego Ziemowita IV.

rodzona – siostra.

kniaź – książę.

Skirgiełło – (ok. 1355–1394), brat i bliski współpracownik Jagiełły, z jego ramienia namiestnik Litwy.

Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.

stolec (daw.) – tron.

nawidzieć (daw.) – lubić, kochać.

Kirgiełły – właśc. Skirgiełły.

utrefić – (o włosach) ułożyć w loki.

przepomnieć (daw.) – zapomnieć.

władnie – dziś popr.: włada.

Janusz I Starszy (Warszawski) – (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.

krzyw (daw.) – niechętny, obrażony.

Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).

zali (daw.) – czy.

wicher – tu: wichrzyciel.

frasobliwy (daw.) – smutny.

Zawisza Czarny z Garbowa – (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego.

nie masz (daw.) – nie ma.

Marcin (Marcisz) z Wrocimowic – (zm. 1442), polski rycerz niemieckiego pochodzenia, starosta łowicki.

Mikołaj Powała z Taczewa – (ok. 1380–ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady wojennej przed bitwą pod Grunwaldem.

św. Jerzy – męczennik z III–IV w., patron rycerzy.

nałęczka (daw.) – chusta służąca jako przepaska na głowę.

prawy (daw.) – prawdziwy.

rzewliwy (daw.) – smutny.

rzezać (daw.) – zarzynać, zabijać.

kmieć – zamożny chłop, posiadający własne gospodarstwo.

żywie – dziś popr.: żyje.

dla – tu: z powodu.

Aleksandra Olgierdówna – (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siostra Władysława II Jagiełły, żona księcia mazowieckiego Ziemowita IV.

któren – dziś popr.: który.

skwapliwie (daw.) – chętnie.

Geldria – prowincja Holandii położona pomiędzy rzekami IJssel, Moza i Ren.

szranki (daw.) – drewniane ogrodzenie placu, na którym odbywał się turniej rycerski, przen. sam turniej.

rad (daw.) – zadowolony.

Pax (łac.) – pokój, tu: Spokój!.

Ziemowit IV – (ok. 1352–1426), książę płocki, prowadzący samodzielną politykę zagraniczną, długo występował jako przeciwnik Jagiełły, dał się poznać jako dobry administrator.

Janusz I Starszy (Warszawski) – (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.

przyczyniać się (daw.) – wstawiać się.

Aleksandra Olgierdówna – (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siostra Władysława II Jagiełły, żona księcia mazowieckiego Ziemowita IV.

śluzy a. ślozy (daw.) – łzy.

prawić (daw.) – mówić, opowiadać.

niewiasta – tu: żona.

mdły (daw.) – słaby.

znajęcy – dziś popr.: znający.

radzi (daw.) – chętnie.

Janusz I Starszy (Warszawski) – (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.

Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).

wszelako (daw.) – jednak.

Mikołaj Powała z Taczewa – (ok. 1380–ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady wojennej przed bitwą pod Grunwaldem.

komtur – zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.

pomiarkować (daw.) – zorientować się, zrozumieć.

templariusze – zakon rycerski, założony ok. 1120 w Jerozolimie, pełna nazwa: Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona. Upadek zakonu spowodowały oskarżenia króla Francji Filipa IV Pięknego (1268-1314), poważnie zadłużonego u zakonu. Oskarżenia dotyczyły świętokradztwa, herezji, czarów, oraz spisków z poganami. Francuska gałąź zakonu została skasowana w 1311, a wielu spośród zakonników, włącznie z wielkim mistrzem Jakubem de Mollay i 54 najwyższymi dostojnikami, spalono na stosie. Ostatecznie zakon został zawieszony przez papieża w 1317.