Henryk Sienkiewicz - Krzyżacy

włodyka – rycerz, zwłaszcza niemajętny lub bez pełni praw stanowych.

starunek (daw.) – staranie, opieka.

Zawisza Czarny z Garbowa – (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego.

leżący – dziś popr.: leżąc.

któren – dziś popr.: który.

w rzeczy (daw.) – w rzeczywistości, rzeczywiście.

markotno (daw.) – smutno.

chudoba (daw.) – dobytek.

zgonić (daw.) – dogonić.

mdły (daw.) – słaby.

osobny – tu: dodatkowy.

jedło a. jadło – jedzenie.

żywięcy – dzis popr.: żyjący, żywy.

jeno (daw.) – tylko.

opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.

zresztą – tu: poza tym.

łechtać (daw.) – łaskotać, tu przen.: kłuć.

tur – wymarły dziki ssak z rzędu parzystokopytnych.

odyniec – samiec dzika.

przedziać (daw.) – przebić, por.: nadziać.

warchlak – młody dzik.

grzęzawa – dziś popr.: grzęzawisko.

parów – wąwóz.

dżdże (daw.) – deszcze.

kiścień – rodzaj broni obuchowej składającej się z drzewca, łańcucha i umieszczonej na jego końcu kuli; często (jak w tym przypadku) błędne określenie broni podobnej do maczugi z nabijaną czymś twardym główką.

kołtun – splątane włosy, często zaatakowane przez robactwo.

co duchu (daw.) – co tchu.

osacznik – człowiek idący w obławie podczas polowania.

sprawić – tu: zamęczyć, oprawić jak zwierzę.

wszędy – dziś popr.: wszędzie.

żywo (daw.) – szybko.

rychło (daw.) – szybko.

obaczyć się – tu: odzyskać zmysły, odzyskać rozum.

wraz (daw.) – zaraz, wkrótce.

alkierz (daw.) – izba narożna, często reprezentacyjna.

krzepki (daw.) – silny.

w niebiesiech – dziś popr.: w niebie.

widomy (daw.) – widoczny.

jutrznia – pierwsza część katolickiej liturgii godzin (cyklu codziennych modlitw obowiązkowych dla osób ze święceniami duchownymi) odmawiana o wschodzie słońca.

kościej (daw.) – szkielet.

krucyfiks – krzyż z przybitą postacią Chrystusa, od łac. crucifixus : ukrzyżowany.

mizerykordia – (od łac. misericordia czyli miłosierdzie), krótki, wąski sztylet do dobijania rannych.

włosiennica – szorstkie ubranie, noszone na gołe ciało w celach pokutnych.

powrósło (daw.) – powróz, gruby sznur.

podać się w tył (daw.) – pochylić się w tył.

znać – poznać, widać.

jąć (daw.) – zacząć.

rzezać (daw.) – zabijać, zarżnąć.

dżdżu (daw.) – deszczu.

czatownik (daw.) – wartownik lub zwiadowca.

czeladź – służba.

wądół – wąwóz.

przezpiecznie (daw.) – bezpiecznie.

zali (daw.) – czy.

oksza (daw.) – rodzaj topora bojowego.

duszny – tu: dotyczący duszy.

tężeć – zastygać.

zawieść (daw.) – zaprowadzić.

brzemię – ciężar.

opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.

zaprzeć się – zaprzeczyć czemuś, nie przyznać się do czegoś.

borowy – gajowy, leśnik.

pogrześć – pogrzebać, pochować.

wybrać – tu: wykopać.

folgować (daw.) – traktować łagodniej.

nie masz (daw.) – nie ma.

kmieć – zamożny chłop, posiadający własne gospodarstwo.

gądek (daw.) – grajek, muzyk, od „gędźba”: muzyka.

widomie (daw.) – widocznie.

martwica – tu: śmierć, upiór.

oboje księstwo – Janusz I Mazowiecki i Anna Danuta.

Ziemowit IV – (ok. 1352–1426) książę płocki, prowadzący samodzielną politykę zagraniczną, długo występował jako przeciwnik Jagiełły, dał się poznać jako dobry administrator.

poniechać czegoś (daw.) – zrezygnować z czegoś.

rozkiełznać – zdjąć uprząż.

łacno (daw.) – łatwo.

smolarz – człowiek trudniący się wytwarzaniem smoły, dziegciu i węgla drzewnego.

chorzeć – dziś popr.: chorować.

zabaczyć (daw.) – zapomnieć.

wezgłowie – część posłania, gdzie kładzie się głowę.

któren – dziś popr.: który.

maić (daw.) – ozdabiać kwiatami.