Henryk Sienkiewicz - Krzyżacy

bajczarz – dziś popr.: bajarz.

wadzić (daw.) – przeszkadzać.

mierzić (daw.) – wzbudzać odrazę, niechęć.

Władysław II Jagiełło – (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem.

Zyndram z Maszkowic – (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia.

jagody (daw.) – policzki.

zrazu – najpierw.

osiedzieć się (daw.) – pozostać, przetrwać w danym miejscu a. na danym stanowisku.

przedniejsi (daw.) – ważniejsi, dostojniejsi.

dworscy – dworzanie.

zmiarkować – zrozumieć, zorientować się.

pergamin – specjalnie preparowana skóra zwierzęca, przystosowana do pisania na niej; tu: dokumenty.

jeno (daw.) – tylko.

rad (daw.) – chętnie.

zgoła (daw.) – całkiem.

Ziemowit IV – (ok. 1352–1426) książę płocki, prowadzący samodzielną politykę zagraniczną, długo występował jako przeciwnik Jagiełły, dał się poznać jako dobry administrator.

wywodzić (daw.) – wyprowadzać.

kniaź – książę.

ongi (daw.) – dawniej, wcześniej.

rum (daw.) – rumor, hałas, zamieszanie.

bogdaj – bodaj, nawet.

bramować – obszywać brzegi.

iście (daw.) – naprawdę.

prawy (daw.) – prawdziwy.

Geldria – prowincja Holandii położona pomiędzy rzekami IJssel, Moza i Ren.

baczność – uwaga.

pewnikiem (daw.) – na pewno.

olsnąć (daw.) – oślepnąć.

wiera (daw.) – naprawdę.

spólniczki – dziś popr.: wspólniczki.

gądek (daw.) – grajek, muzyk, od „gędźba”: muzyka.

drzewiej (daw.) – dawniej.

Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.

skroś tej przyczyny (daw.) – dlatego.

godzić (daw.) – tu: celować.

zali (daw.) – czy.

statek (daw.) – stateczność.

wraz (daw.) – zaraz.

powrósło (daw.) – gruby sznur, powróz.

szwank (z niem.) – szkoda.

szranki (daw.) – drewniane ogrodzenie placu, na którym odbywał się turniej rycerski, przen. sam turniej.

wyszlamować – wyjąć (metafora odnosząca się do wyjmowania szlamu z cieku wodnego).

do cna (daw.) – całkiem.

pustota (daw.) – lekkomyślność i skłonność do figlów.

wolej (daw.) – lepiej.

atoli (daw.) – jednak.

wywczas (daw.) – odpoczynek.

przydać (daw.) – dodać.

chycić – dziś popr.: chwycić.

rozsierdzić się (daw.) – zezłościć się.

komtur – zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.

mitręga (daw.) – trud bądź zwlekanie.

wygodzić (daw.) – dogodzić.

przeto (daw.) – więc, zatem.

przygodzić się (daw.) – przydarzyć się.

niełacno (daw.) – niełatwo, trudno.

nieszporny – tu: poważny, dostojny; nieszpory – przedostatnia, wieczorna część liturgii godzin, to jest cyklu codziennych modlitw obowiązkowych dla osób ze święceniami duchownymi.

cnić się (daw.) – tęsknić za czymś, martwić się, nudzić.

spłonić się (daw.) – zaczerwienić się.

Zawisza Czarny z Garbowa – (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego.

Jan Farurej z Garbowa – rycerz, brat Zawiszy Czarnego.

Mikołaj Powała z Taczewa – (ok. 1380–ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady wojennej przed bitwą pod Grunwaldem.

Paszko (Paweł) z Biskupic, zwany Złodziej – rycerz, uczestnik bitwy pod Grunwaldem.

Władysław II Jagiełło – (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem.

Władysław Opolczyk – (ok. 1330–1401), książę opolski, lennik czeski, stronnik dynastii Andegawenów, zastawił Krzyżakom zamek w Złotoryi, co stało się dla nich uzasadnieniem do zawłaszczania terytoriów Polski.

ziemia dobrzyńska – obszar na wschód od Torunia, zagarnięty przez Krzyżaków wskutek bezprawnej umowy z księciem Władysławem Opolczykiem.

Konrad von Jungingen – 1355–1407, wielki mistrz zakonu krzyżackiego w latach 1393-1407, zręczny polityk, umiejętnie rozgrywający konflikty między książętami litewskimi.