Henryk Sienkiewicz - Krzyżacy

obora – dawniej także: dziedziniec.

rzechoczesz – dziś popr.: rechoczesz.

czysty – prawdziwy (por. „czysty zysk”).

zapusty (daw.) – karnawał, przebierańce.

opatrzyć się (daw.) – zorientować się.

począć (daw.) – zacząć.

śwarny (daw.) – ładny.

przychówek – potomstwo.

warować się (daw.) – strzec się, chronić się, pilnować się.

przygrażać – dziś popr.: wygrażać.

pątlik – siatka do podtrzymywania włosów.

buchasty (daw.) – bufiasty, szeroki.

k’sobie (daw.) – do siebie.

na hak przywieść (daw.) – złapać, poskromić, jak psa łańcuchowego.

miarkować (daw.) – myśleć.

modry (daw.) – niebieski.

boćkać (daw.) – całować.

do dnia (daw.) – rano.

alkierz (daw.) – izba narożna, często reprezentacyjna.

pożoga (daw.) – pożar.

wyprawić (daw.) – urządzić.

Kazimierz Wielki – (1310–1370), ostatni król Polski z dynastii Piastów (od 1333), znacząco poprawił sytuację gospodarczą kraju i standardy cywilizacyjne.

rezolutny (daw.) – śmiały, zaradny.

głownia – palący się lub spalony kawałek drewna, tu: pochodnia.

przeor – przełożony domu zakonnego lub wyższy duchowny.

opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.

Jan II Raciborski, zwany Żelaznym – (ok. 1365–1424), książę raciborski od ok. 1380.

wagant – śrdw. kleryk lub żak, żyjący w sposób prowokacyjnie swobodny, często zajmujący się twórczością poetycką bądź aktorstwem.

mdły (daw.) – słaby.

szpylman (z niem.) – grajek, aktor.

przygodzić się (daw.) – przydarzyć się.

opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.

zali (daw.) – czy.

rozsierdzić się (daw.) – rozzłościć się, rozgniewać.

terminy (daw.) – sytuacje a. wydarzenia niepomyślne.

Aleksandra Olgierdówna – (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siostra Władysława II Jagiełły, żona księcia mazowieckiego Ziemowita IV.

siła (daw.) – wiele.

rodzona – siostra.

osobliwy (daw.) – szczególny.

zachowanie (daw.) – poważanie, cześć, szacunek.

przezpiecznie (daw.) – bezpiecznie.

zapłonić się (daw.) – zaczerwienić się.

po pytaniu (daw.) – po prośbie, na żebry.

Maćków (daw.) – Maćka, Maćkowy.

pielesze (daw.) – dom, strony rodzinne.

Boruta – diabeł z polskich legend, związany z Łęczycą.

rad (daw.) – chętnie.

alkierz (daw.) – izba narożna, często reprezentacyjna.

polepa (daw.) – gliniana podłoga.

tur – wymarły dziki ssak z rzędu parzystokopytnych.

mechera (daw.) – pęcherz.

zawalidroga – osoba sprawiająca kłopoty.

dżdże (daw.) – deszcze.

któren – dziś popr.: który.

puszyć – tu: pokazywać.

kostur – kij podróżny, laska.

czeladź (daw.) – służba.

gorze (ze starop. gorzeć: palić się) – biada, nieszczęście, niebezpieczeństwo.

kosołapy (daw.) – o krótkich rękach.

bezera (daw.) – łąjdak, niegodziwiec.

smolarz – człowiek wytwarzający smołę i dziegieć, a przy okazji węgiel drzewny.

duchem (daw.) – szybko.

radzi (daw.) – chętnie.

cóżeś zacz? (daw.) – kim jesteś?

budnik – człowiek mieszkający w „budzie”, tj. w szałasie.

stajanie a. staje – dawna miara długości (odległość, po przebiegnięciu której koń musiał się zatrzymać).

wszędy (daw.) – wszędzie.

wądół – rozpadlina, niewielki wąwóz.

skojec – średniowieczna moneta, 1/24 grzywny.

napity – pijany.

chycić – dziś popr.: chwycić.

poczytać (daw.) – uznać.

ślepia – oczy.

jeno (daw.) – tylko.

płowy (daw.) – o włosach: jasny.

pątlik – siatka do podtrzymywania włosów.

utoczony – wykonany na tokarce, tu: krągły.

wrony – o koniu: kary, czarny.

podjezdek – koń mniejszej wartości, słaby a. młody.

wedle (daw.) – obok.

spłonąć a. spłonić się (daw.) – zaczerwienić się.

dworować (daw.) – żartować.