Henryk Sienkiewicz - Krzyżacy

kniaź – książę.

zmóc (daw.) – pokonać.

zbożny (daw.) – pobożny, dobry, szlachetny.

okiełznać (daw.) – pohamować, powstrzymać.

przemoc – tu: sroga i niechciana władza.

rodzony – brat.

nogawice (daw.) – spodnie.

Żmudź – historyczna nazwa tzw. Dolnej Litwy, nizinna kraina geograficzna i region administracyjny.

możną – tu: potężną.

któren – dziś popr.: który.

Sambia – kraina historyczna w Prusach, obecnie obwód kaliningradzki.

szranki – ogrodzenie placu turniejowego, przen. sam turniej.

popręg – rzemień podtrzymujący siodło.

łacno (daw.) – łatwo.

glewia – broń drzewcowa z grotem w formie jednosiecznego noża.

surowie – dziś popr.: surowo.

komtur – zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.

duchem (daw.) – szybko.

nie wyjmując (daw.) – nie wykluczając.

niedojda (daw.) – tu: niedorozwinięta.

prawy (daw.) – prawdziwy.

iście (daw.) – rzeczywiście.

jeno (daw.) – tylko.

odjąć (daw.) – zabrać.

sklep (daw.) – piwnica.

congressus (łac.) – zjazd.

wprzód (daw.) – najpierw.

gardło wziąć – zabić.

śluzy, ślozy (daw.) – łzy.

mniemać – sądzić, uważać.

zamorzyć (daw.) – zabić.

nie omieszkać (daw.) – nie zrezygnować z czegoś, nie przepuścić okazji.

nie przystoi (daw.) – nie wypada.

upamiętać się – dziś popr.: opamiętać się.

synod – zebranie duchowieństwa i świeckich radzące w sprawach kościelnych.

przezpiecznie (daw.) – bezpiecznie.

congressus (łac.) – zjazd.

podufałość (daw.) – poufałość, zaufanie, przyjaźń.

wygotować (daw.) – przygotować.

zbożny (daw.) – pobożny, dobry, szlachetny.

jąć (daw.) – zacząć.

krucyfiks – krzyż z przybitą postacią Chrystusa, od łac. crucifixus : ukrzyżowany.

wywieść (daw.) – wyprowadzić.

karbowy (daw.) – osoba pilnująca pracy chłopów.

kmieć – zamożny chłop, posiadający własne gospodarstwo.

drzewiej (daw.) – dawniej.

wraz (daw.) – naraz, nagle, jednocześnie.

krucyfiks – krzyż z przybitą postacią Chrystusa, od łac. crucifixus : ukrzyżowany.

Zostawować – dziś popr.: zostawiać.

na hak przywieść (daw.) – złapać, poskromić, jak psa łańcuchowego.

siła (daw.) – wiele.

jeno (daw.) – tylko.

rozkulbaczyć (daw.) – zdjąć siodło i uprząż.

zali (daw.) – czy.

wżdy (daw.) – zawsze, przecież.

pono (daw.) – ponoć, podobno.

dufać – tu: ufać.

źrzały (daw.) – dojrzały, dorosły.

wskróś tej przyczyny (daw.) – z tego powodu.

katówka – córka kata.

prawić (daw.) – mówić, opowiadać.

komtur – zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.

strzyga – upiór.

strawa (daw.) – pożywienie.

przenieść – tu: tolerować, wytrzymać.

zasadzić się (daw.) – zaczaić się.

w rzeczy (daw.) – w rzeczywistości, naprawdę.

wyrównać – tu: dorównać.

tedy (daw.) – więc, zatem.

dychanie (daw.) – oddech.

ślepia – oczy.

śpik – szpik, tu: rdzeń kręgowy.

co ducha (daw.) – co tchu, jak najszybciej.

na hak przywieść – schwytać, jak psa łańcuchowego.

cnić się (daw.) – tęsknić za czymś, martwić się, nudzić.

w niebiesiech – dziś popr.: w niebie.

rybałt – wędrowny muzyk lub śpiewak.

lutnia (muz.) – dawny instrument strunowy szarpany.

znojny (daw.) – pełęn trudu, męczący.

miesiąc (daw.) – księżyc.

głownia – palący się lub spalony kawałek drewna.

jadzie – dziś popr.: jedzie.

jąć (daw.) – zacząć.

kniaź – książę.

Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.