Henryk Sienkiewicz - Krzyżacy

komtur – zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.

jeno (daw.) – tylko.

Kyrie elejson (gr.) – Panie, zmiłuj się nad nami.

chowana (daw.) – oswojona, udomowiona.

chrobry (daw.) – dzielny, odważny, śmiały.

służbisty – posłuszny rozkazom.

prawy (daw.) – prawdziwy.

toń – tu przenośnie: zagrożenie.

tur – wymarły dziki ssak z rzędu parzystokopytnych.

Żmudź – historyczna nazwa tzw. Dolnej Litwy, nizinna kraina geograficzna i region administracyjny.

w pole – na pole bitwy, do walki.

do dnia (daw.) – rano.

łacniej (daw.) – łatwiej.

kord – krótki miecz.

dawać baczenie (daw.) – uważać.

któren – dziś popr.: który.

objechać – tu: oszukać.

wydać – tu: ujawnić.

sromocić (daw.) – hańbić.

skroś tej przyczyny (daw.) – z tego powodu.

frasunek (daw.) – smutek.

w rzeczy (daw.) – w rzeczywistości, naprawdę.

radzi (daw.) – chętnie.

przeto (daw.) – więc, zatem, toteż.

Władysław II Jagiełło – (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem.

pono (daw.) – podobno.

gorzeć (daw.) – palić się, płonąć.

przezpieczność (daw.) – bezpieczeństwo.

przygodzć się (daw.) – przydarzyć się.

wspominek (daw.) – dar, pozwalający wspominać osobę obdarowującą.

kośba (daw.) – żniwo, tu przenośnie: wojna, walka.

w ociągu (daw.) – z tyłu.

krajka – pasek tkaniny przyszyty u dołu sukni, także: chustka.

zdolić (daw.) – zdołać.

komysze – legowiska zwierzęce w zaroślach.

wartką krew – gorąca krew.

łuby (daw.) – kosze, tu: bagaż podróżny.

pątlik – siatka do podtrzymywania włosów.

któren – dziś popr.: który.

przetowłosa – daw. jasnowłosa.

Janusz I Starszy (Warszawski) – (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.

baczyć – uważać, zwracać uwagę.

ochwiara – dziś popr.: ofiara.

niepróżny – rzeczywisty, nie fałszywy.

stradać (daw.) – stracić.

niepodobny (daw.) – nieprawdopodobny, niemożliwy.

widzi – tu: wydaje.

lelija – dziś popr.: lilia.

Piotrowin – według legendy rycerz wskrzeszony przez św. Stanisława, by świadczyć w sądzie przed królem Bolesławem Śmiałym.

piastować (daw.) – opiekować się.

przytwarty (daw.) – uchylony.

Janusz I Starszy (Warszawski) – (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.

Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).

najprzedniejszy (daw.) – najlepszy.

Żmudź – historyczna nazwa tzw. Dolnej Litwy, nizinna kraina geograficzna i region administracyjny.

kniaź – książę.

Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.

komtur – zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.

ścigły (daw.) – szybki.

krzeczot – ptak drapieżny podobny do sokoła.

kapituła – rada sprawująca władzę w zakonie.

Władysław II Jagiełło – (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem.

Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.

Janusz I Starszy (Warszawski) – (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.

gotować się (daw.) – przygotowywać się.

krzesać – tu: wykonywać z kamienia.

knecht (daw.) – żołnierz piechoty niemieckiej.

Ragneta – obecnie Nieman w obwodzie kaliningradzkim; w r. 1289 krzyżacy zbudowali tam zamek.

przymknąć daw. – potajemnie sprowadzić.

opatrzyć (daw.) – wyposażyć, przygotować.