Henryk Sienkiewicz - Krzyżacy

przybieżać (daw.) – przybyć.

bojarzyn a. bojar – szlachcic ruski, wołoski lub litewski.

kord (daw.) – krótki miecz.

jeno (daw.) – tylko.

ciemiężyć – pozbawiać swobody, obciążać, wykorzystując władzę.

drzewiej (daw.) – dawniej.

dokazać (daw.) – dokonać.

Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.

przyrodzony (daw.) – wrodzony, naturalny.

sromota (daw.) – wstyd, hańba.

stropić się – stracić pewność siebie.

żywie – dziś popr.: żyje.

zali (daw.) – czy.

przeto (daw.) – więc, zatem.

rad (daw.) – zadowolony.

ujma – coś, co kogoś obraża bądź poniża.

opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.

dyć (gw.) – przecież.

naprzeć się (daw.) – uprzeć się.

wskórać (daw.) – zdziałać, osiągnąć.

kniaź – książę.

strona – tu: kraj, okolica.

jeno (daw.) – tylko.

krzepki (daw.) – silny, mocny.

Zyndram z Maszkowic – (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia.

pałąkowaty – (o nogach) wykrzywiony; częsta przypadłość ludzi spędzających dużo czasu na koniu.

po rusińsku – język ruski jeszcze długie wieki potem był urzędowym językiem Wielkiego Księstwa Litewskiego.

komturia – jednostka administracyjna w państwie krzyżackim.

czeladź – służba.

stągiewka (daw.) – mała stągiew; stągiew – wysokie naczynie o szerokim dnie.

okurzyć – tu: wywołać pożar w okolicy.

któren – dziś popr.: który.

Ragneta – obecnie Nieman w obwodzie kaliningradzkim; w r. 1289 krzyżacy zbudowali tam zamek.

onegdaj (daw.) – dawniej, jakiś czas temu.

wypadkiem – przypadkiem.

spyża (daw.) – żywność, prowiant.

od przyrodzenia (daw.) – z natury.

walny (daw.) – mający decydujące znaczenie.

prawić (daw.) – mówić, opowiadać.

przywodzić – dziś popr.: przewodzić, dowodzić.

Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.

nakrzesać – tu: naciąć.

dżdże (daw.) – deszcze.

susz – drobne, suche gałązki.

watra – ognisko.

kiścień – rodzaj broni obuchowej składającej się z drzewca, łańcucha i umieszczonej na jego końcu kuli; często (jak w tym przypadku) błędne określenie broni podobnej do maczugi z nabijaną czymś twardym główką.

oksza (daw.) – rodzaj topora bojowego.

berdysz – szeroki topór na długim drzewcu.

bojar a. bojarzyn – szlachcic ruski, wołoski a. litewski.

przeto (daw.) – wiec, zatem.

jednorożec – mityczne zwierzę, często pojawiające się w legendach średniowiecznych, podobne do konia, z jednym wyrastającym z czoła rogiem.

młaka – podmokła łąka.

chmyz – mały, niepozorny koń.

dostać (daw.) – dotrzymać pola w walce, wytrzymać.

zgonić (daw.) – dogonić.

ścigły (daw.) – szybki.

Kawalerowie Mieczowi – niemiecki zakon rycerski założony w Rydze przez biskupa Alberta von Buxhövdena w 1202 r., w. 1237 połączył się z krzyżakami, zachowując pewną odrębność administracyjną.

kniaź – książę.

przedać – dziś popr.: sprzedać.

szumny (daw.) – patetyczny bądź hałaśliwy i energiczny.

numa – litewska chata z ziemi i nieociosanych bierwion.

wedle (daw.) – obok.

ług a. łęg – podmokła łąka.

mdleć (daw.) – słabnąć.

przywodzić – dziś popr.: dowodzić, przewodzić.

Połock – wczesnośredniowieczny gród słowiański, obecnie miasto na Białorusi.

rad (daw.) – zadowolony.

onegdaj (daw.) – dawniej, kiedyś, tu prawdop. „wczoraj”.

miarkować (daw.) – zorientować się.

chrobry (daw.) – odważny, śmiały.

jeno (daw.) – tylko.

trafunek (daw.) – przypadek.

czeladź – służba.

Ragneta – obecnie Nieman w obwodzie kaliningradzkim; w r. 1289 krzyżacy zbudowali tam zamek.

niewiasta – tu: żona.

jąć (daw.) – zacząć.