Дубавец Сяргей - Практыкаванні

Пэўнае купюраванне зрсблена i ў біяграфіі Максіма Гарэцкага. Анідзе ў 4-х тамах не сказана, што аўтар «Камароўскае кронікі» ў 30-я гады быў незаконна рэпрэсаваны i павольна, але няўхільна сцёрты з твару зямлі. Як сцвярджае ўступны артыкул, «жыцце» i «гісторыя» /што з ix спытаеш!/ кідаюць Гарэцкага ў палове 30-га года за межы Беларусі. У расійскай глыбінцы прызнаны беларускі гуманітар, класік беларускас літаратуры будуе нейкую лазню, працуе чарцйжнікам на нейкай фабрыцы, настаўнічае. Быццам такая «перакваліфікацыя» для пісьменніка i вучонага — не нонсэнс.

Паводле ўспамінаў Г.М.Гарэцкай: «У ноч на 4 лістапада 1937 года каля гакка дома нашага развіталіся мы з бацькам казаўсёды». Наступны па часе запіс у «Летапісу жыцця i творчасці»: «1939. Сакавік, 20. М.Гарэцкі пзмер у Комі АССР».

Амаль 9 гадоў Максім Гарзцкі правеў у вымушанай высылцы. З ix год i сто дзбн быў шаны ў адным кірунку, з адной канцоваю мзтай — смерць. «Бо так распарадзіўся лес»,— каментуе А.Адамовіч недавершанасць «Камароўскае кронікі». Ці ж гэта — не ўчарашнія словы, не ўнармаванае блюзнерства застойных часоў?.. Але на кнізе — 1986 год. Апошні том Збору твораў выйшаў разам з цзлай кагортай раманаў рускай літаратуры — узноўленых i новых,— якія адкрыта называюць не жыцце, не гісторыю, не лес, а тых прыстасаванцаў з «Дзвюх душ», якія гіератварыліся ў раўніцеляў культу асобы. Можа, мы даравалі ім? Не. Мы проста яшчэ трохі пабойваемся ix. I нават Гарэцкага, гонар свой у свеце i самую сутнасць сваю, нясём на іхні ахвярнік. Чые ж мы нашчадкі? Ашалелых канкістадораў? Ці тых, неміласэрных, якія нас — у гной, у Сібір, у Комі АССР? Ці ўсе ж...

6 лютага 1993 года яму, Максіму Гарэцкаму, споўніцца 100 гадоў. Трэба да гэтага часу выдаць i пракаментаваць усе, што не ўвайшло ў 4~томнік i ў кнігу «Максім Гарэцкі; Успаміны, артыкулы, дакументы» /Мн., 1984/, якая, па-сўтнасці, з'яўляецца пятым томам «Збору твораў». Мусіць, цяпер для такога выдання асаблівых перашкодаў ужо няма.

1987

ТЛУМАЧЭННЕ САРТРА

Мае сапраўднае пяро будзе апісваць сапраўднымі словам! сапраўдныя рэчы, сам чорт не перашкодзіць тады i мне стаць сапраўдным.

Жан-Поль Сартр

З асаблівым смакам тутэйшы чалавек прамаўляе: мы адсталі ад Захаду на 20 /на 50, на 100/ гадоў. Ці — назаўсёды. Гэта смак міфатворчасці. Захад уяўлиецца таемным у сваёй дасканаласці ідэалам.

Дасведчаны практык вымаўляе такія словы з філасофскім смуткам у голасе.

Ca смакам вымаўляюдда прозвішчы: Пруст, Камю, Сартр,.. Утвараюцца міфы. Як мне здаецца, з асаблівым смакам i заўсёды иеяк грубавата вымаўляецца прозвішча Сар-ртр-р, найбольш лёгка ўтвараецца менавіта гэты міф. Ці не таму лёгка, што пры знаёмстве з тэкстамі рэальнага Сартра ён аказваецца найбольш адпаведным міфалагічнаму ўяўленню пра недасяжны ідэал, пра поспех /«адрыў»/ заходняе літаратуры, мыслярства, эстэтыкі? Ен не расчароўвае. Сартр з Францыі не руйнуе міф Сартра тут, а, наадварот, пераводэіць яго ў шіоскасць рэалістычных уяўленняў.

Асаблівы смак пры гэтым непазбежнага саступае месца філасофскаму смутку...

Пра Сартра кажуць, што ён інтэлектуальна-элітаршл, I кажуць тое альбо з бляскам уваччу, альбо з робленаю абыякавасцю. Я разумею, чаму. Па-першае, тут, у нас, ён ніколі не быў папросту, a быў заўсёды з індэксам: ці то «забаронены», ці то «дазволены», i быў дастугіны толькі выбраным. У Францыі ягоныя кнігі разыходзіліся стотысячнымі накладамі, i ніхто яго там не называў элітарным... Па-другое, ягоную прозу найчасцей разглядалі як філасофскі трактат, а такі падыход, як вядома, нават дзіцячую казку дазваляе зрабіць прадметам інтэлектуальных распрацовак i манаграфій. Што ўжо казаць пра Сартра! Яго называлі буржуазным ідэалістам, а ён пісаў: «Я перакананы матэрыяліст»; яго таўравалі «касмапалітызмам», а ён браў удзел у патрыятычным Руху Супраціву; пра яго казалі: фрэйда-марксіст, экстрэміст, эпатажнік... Да Сартра «прыліпала» ўсё. Бо ці не сам Сартр кожнай сваёй фразай дае падставы для тлумачэнняў: накідвайцеся на мяне! Адныя з вас дакажуць, што я белы, другія — што чорны. Асабліва калі вы ўзброеныя лакмусам якой-небудзь ідэалогіі ці дакладным крытычным інструментарыем. A калі не? Калі адзінае, што ў вас есць — гэта прага спазнаць мяне? Тады вам давядзецца доўга блукаць у пошуках, ажно прыблукаеце вы ўсё ж — да сябе. I здзіўлена выгукнеце пры спатканні: гэта — я?.. Але. Гэта — я.

Пра Сартра створаны манаграфіі, якія больш падобныя да партрэтаў сваіх аўтараў, да практыкаванняў у логіцы, эрудыцыі i насычанай сэнсам фразеалогіі. Адзін выраз «Сартр — экзістэнцыяліст» дазваляе даследчыку выліць на паперу ўвесь запас сваіх ведаў i пачуццяў. I ўсё адно гэта будзе толькі подступ да Сартра. Бліжэйшае знаёмства — атаясаміць сябе з ім, улезці ў ягоную скуру — бадай, немагчымае. Што да экзістэнцыялізму, дык гэта не больш канкрэтна, чым «хеатонтымаруменас» ці «ідыясінкразія», пра якія Сартр піша, згадваючы сваё дзяцінства: «Сэнс гэтых непахісных i цьмяных словаў мне давялося зведаць толькі гадоў праз дзесяць-пятнаццаць, але яны да сення захавалі для мяне сваю непразрыстасць. гэта перагной мае памяці». Зрэшты, піша ён i пра «экзістэнцыялізм»: «Слова набыло такі шырокі i прасцяжны сэнс, што, па сутнасці, ужо зусім нічога не азначае».