Дубавец Сяргей - Практыкаванні

— А мо?.. — пачаў быў Адам i запнуўся.

— Сканчай, малец, не раздумай,— заплакала старая.— Камісар мяне расстрэльваў ды перадумаў, немец страляў — не папаў, дык хаця ж ты патрапіш.

Яна неяк нязвыкла выпрасталася, змянілася з твару: памаладзела, зрабілася ўрачыстая.

Я ўскінуў стрэльбу.

У-у, падла, б... р-р-р, гр-р-р...

— К-х-х!.. — крыкнуў Адам.— Усе, падай, чаго стаіш?!

Старая снапом павалілася на зямлю, заплюшчыла вочы. Мы схіліліся над ею.

— Навец,— сказаў Адам.— Адышла на той свет. Мусіць, у рай. Бачыш, як усміхаецца?..

Мы рушылі ў зваротны шлях, але неўзабаве, не змаўляючыся, збочылі ў хмызы.

Старая ляжала нядоўга. Згледзеўшы, што нас няма, яна борздзенька пабегла ў той бок, адкуль далятаў шум цягніка. Асцярожна паўз лес мы пасунуліся за ею.

Вельмі хутка старая выйшла да насыпу, ускараскалася на яго, пераступіла праз рэйкі i пабегла далей. Мы не паспелі за ей, бо якраз паказаўся цягнік.

Толькі цяпер я зразумеў, што ўжо зусім развіднела, i адчуваў палегку, што наш пакутлівы шлях падыходзіць да канца. Міма праносіліся доўгія, як гады, вагоны таварняка, пустыя i гружаныя, цыстэрны i пляцоўкі. За імі мільгалі светлыя хаткі невядомай нам вескі. Недзе між тых хатак згубілася дробная постаць старой Хадоры. Недзе там яна шукае свайго Стахвана. А вагоны ўсе ідуць i ідуць, і, здаецца, няма i ніколі не будзе ім канца.

1985

СІЗІФ

Натамлёны Сізіф звыкла павярнуўся i рушыў уніз. Ён зрабіў тры, чатыры крокі, зрабіў пяць, шэсць... На семым кроку камень заўсСды абганяў яго. Але...

— Магчыма, я занадта хутка іду,— сказаў сабе Сізіф, робячы восьмы крок.

Між тым камень i цяпер не абагнаў яго. I Сізіф працягваў завядзена крочыць уніз.

— Магчыма, я проста не заўважыў, як ен скаціўся,— казаў сабе Сізіф на сярэдзіне шляху.— Як легка стаць няўважлівым, робячы адну тую самую марную работу. Часам можна падумаць, што камень не скаціўся, хоць, аказваецца, ты, бачыўшы яго, стасаваў бачанае да мінулага разу. Яны ж усе аднолькавыя, гэтыя разы. Вось раз на раз i накладваецца. Усе адно як аднолькавыя дрэвы, што пасаджаны ў роўны шэраг. Гледзячы ў фронт, ніколі не скажаш, колькі ix. Можа, сто, а можа, толькі адно...

Разважаючы так, Сізіф спусціўся ў лагчыну. Але i тут, на звыклым месцы, валуна не было.

— Можа, ен закаціўся куды ў іншае месца? — сказаў сабе Сізіф i пачаў аглядаць хмызы.

— Камень не драбніца,— паўтараў ен, абыходзячы лагчыну.— Такі валун не мог схавацца ад вока. Я б усе адно прыкмеціў яго.

Разагнуўшы спіну, Сізіф асцярожна паглядзеў угару. Адтуль сляпуча свяціла сонца. Тады ен увайшоў у цень высокага разлапістага дрэва i зноў паглядзеў угару. Камень стаяў на самай вяршыні.

— Дзіўна,— сказаў сабе Сізіф.— За што ен там трымаецца?

Неслухмянымі нагамі нявольнік ступіў на схіл.

— Але чаму я спакушаю сябе? — разважаў ён уголас.— Хіба мне сапраўды цікава, чаму ен трымаецца? Ці, можа, гэтая праца — штурхаць угару камень — уяўляецца мне карыснай i плённай?

Дасягнуўшы вяршыні, Сізіф адразу зазірнуў пад камень. Потым легка штурхануў яго нагой. Валун не паддаўся.

— А можа, разы i сапраўды накладваюцца адзін на адзін. I я... Але ж я вярнуўся сюды без каменя.

Звыклым рухам Сізіф абхапіў валуна i прыклаўся да яго спацелым тварам.

Калi ен спыніўся, можна, вядома, спускацца i падымацца без яго, пераконваючы сябе кожнага разу, што ты закаціў камень i што ён сарваўся, а значыцца, трэба зноў ісці, каб закаціць яго, каб ён зноў сарваўся... Так можна хадзіць, хадзіць i забыцца, што ты нявольнік. Можна дарэшты пераканаць сябе, што дрэва, каля якога ты праходзіш штодня,— няма. Можна проста перастаць заўважаць яго. Але аднойчы, рана ці позна, ты ўсё ж спакусішся прайсці па тым месцы, дзе яго «няма». Дык ці варта ашукваць сябе?

Сізіф сціснуў валуна ў дужых руках, налег на яго грудзямі, i камень з грукатам паляцеў уніз.

1984

OPДЭН МУЖОНАЎ

Cпi спакойна, стары.

Неўзабаве ўсё скончыцца для цябе, i ты пойдзеш. А я здыму сваю шапку i скажу: «Бывай, дабранач». Я скажу табе: «Добрае, вечнае ночы». I ты пойдзеш. I я не заплачу. Лепей я раскажу табе казку. Казку на скон. I ты назаўседы вернешся туды, адкуль прыйшоў, а я не памру ніколі.

Бо я ўмею складаць казкі, i імя мае Бай.

Паслухай, стары...

Я распавяду табе цэлую гісторыю пра тое, як над нашым вольным горадам Шлісельбургам прапала сонца. I здарылася гэта так нечакана, што ўсе жыхары адразу выбеглі на вуліцы, i ніхто не мог дакладна сказаць: ці сонца дагарэла i згасла, ці яго нехта скраў. Толькі адзін самотны Дзівак паўтараў, што сонца скралі мужоны.