Дубавец Сяргей - Практыкаванні

Адам унурыўся ў брук:

— Можа, i так. Але ж баба Хадора без чаргі не лезе. Хай бы ў горадзе i стралялі.

Нябога Адам ажно перакасіўся на адзін бок. Гэта я мог перакідаць рыдлеўку з пляча на плячо ці несці ў руцэ. А яму, каб перавесіць стрэльбу, трэба яе зняць — значыцца, напалохаць усіх i сябе таксама. Вось i хінецца наперакос, трывае.

Абапал дарогі ў лесе збіралася цямрэча. I я падумаў, што гэтая дарога не можа быць бясконцая. Прынамсі, рана ці позна скончыцца лес, пачнецца якая-небудзь веска. I нібы ў адказ на свае думкі далека наперадзе я пачуў шум цягніка.

А яшчэ я раптам падумаў, што Адам можа адмовіцца страляць. I ад гэтага мне адразу стала млосна. Бо з пачгатку, як толькі ен узяў стрэльбу на плячо, я быў упэўнены, што страляць будзе ен i нават не ўяўляў пра сябе. А тут уявіў, i мне зрабілася гідка. Я б проста не здолеў націснуць...

— Трэба спыняцца,— сказаў я, каб усе неяк высветлілася.

Старая Хадора, як ішла ззаду, так i стала бачком, пазіраючы на нас.

Адам глыбока ўздыхнуў, скінуў з пляча стрэльбу i працягнуў яе мне:

— Ты старэйшы.

Я рашуча ўзяў стрэльбу, закінуў яе сабе на плячо i рушыў далей, сказаўшы Адаму: «Адпачні».

Цяпер ён нёс рыдлёўку.

Стрэльба здалася мне занадта лёгкай.

Зразумела, ніхто не стаў высвятляць, чаму я так зрабіў, а мне трэба было ўсё добра абдумаць.

Я ўжо ведаў, што стрэліць не здолею i што Адам мяне падтрымае. Заставалася неяк угаварыць Хадору. Але як?

— Баба Хадора,— спытаўся я,— а куды вядзе Крыжовая дарога?

— На той свет, а там — каму куды: каму ў рай, а каму ў пекла.

— Гэта ясна. А тут, на зямлі, куды вядзе?

— Хто ж яго ведае?.. Колісь у нас у вёсцы панскі палац быў, i пан да яго гэты шлях выбрукаваў. Стахван яшчэ тут падрабляў. А адкуль — не ведаю. Хто ж цяпер ведае?

— Мусіць, з таго свету,— сказаў я.

— Не, малец. З таго свету не вяртаюцца. Ніколі такога не было.

— А можа, старыя ўцякалі з-пад расстрэлу i хаваліся ў лесе. А маладыя крыж паставяць — i дадому. Маўляў, справа зробленая.

— Не, малец,— пасміхнулася старая.— Няма старым людзям клопату ў лесе хавацца. Можа, ix там лепшае жыцце чакае? Ты во ўсё ідзеш, мяне затрымліваеш. А мяне там мой Стахван жджэ.

— I праўда,— сказаў Адам,— пакурым.

«Пакурым!» Так бы i сказаў: сканчай справу. А то — пакурым!

Сітуацыя рабілася безвыходная. Пэўна, калі я мужчына, дык не павінен марудзіць.

Мы селі пры дарозе, запалілі. Старая зноў стала воддаль, бачком.

— Але ж няпраўду кажаш, бабка,— казаў я.— Усе расстраляныя не сваей смерцю памерлі, i душы іхнія не на небе, а тут, паміж нас лётаюць.

— Дык i Стахван жа мой на хронце загінуў,— сказала Хадора,— усе адно сустрэнемся.

— A калі мы цябе зараз не заб'ем, а так пакінем, што тады рабіцьмеш?

Хадора задумалася:

— Тады ў вёску вярнуся, жыць буду, пакуль хто з маладых зноў не павядзе.

«А нам ганьба»,— дадумаў я ейны сказ.

— A калі мы табе грошай дамо, ды ідзі сабе — свет шырокі?

— Не дуры, малец,— зазлавала старая.

— Але ж ты паміраць не спяшаешся?

— Хто ж паміраць спяшаецца! — адказала яна i села.

Мы зноў пачулі шум цягніка. Цяпер ужо зусім блізка. Значыцца, далей ісці нельга. Мне захацелася спаць, i я шырока пазяхнуў. Следам пазяхнулі астатнія.

— Распавядзі нам, бабка, чаго-небудзь перад смерцю,— сказаў я, адчуўшы мулкую ляноту ў целе i абыякавасць да ўсяго навокал.

— Што ж я вам распавяду? — сказала Хадора, гледзячы перад сабою ў зямлю.

— Ну хоць памаліся як належыць.

— Дык цяперака ж не моляцца.

— Не моляцца, а расстрэльваюць, як раней,— буркнуў я.

— Гэх,— уздыхнула Хадора.

Высока на небе сядзелі зоры, i зноў чуваць было цягніка.

— Бабка, а каго пасля цябе павядуць?

— Дык, мусіць жа, Петру, твайго бацьку.

Майго бацьку? Ён жа не стары яшчэ. Гэтая навіна была для мяне зусім нечаканая. А Хадора супакоіла:

— Нічога, хлопец, такі закон!

Усярэдзіне ў мяне штосьці панікавала, ад таго, што не здолею стрэліць.

— А ты, малец, думай пра мяне якія кепскія думкі, тады лягчэй скончыш,— нібы чытала мае думкі старая,

У-у, гадаўка, гадзюка, баба Юга...

Не, не магу.

— Хто ж гэта бацьку павядзе? — спытаўся я ў Адама.— Няўжо Бака?

— Бака,— пацвердзіў Адам.

Ува мне ажно ўскіпела затоеная здаўна нянавісць да гэтага ціхмянага акулярыстага хлопца, якога клікалі Бакам.

У-у, сволач, поскудзь, мярзота!..

— Уставай, бабка, страляць будзем! — сказаў я i нечакана для самога сябе дадаў: — За бацьку.

Старая нерашуча паднялася, быццам прысядала на далекую дарогу.