Макс Шчур - Завяршыць гештальт

Ну, што мне яшчэ засталося зрабіць у Галяндыі, першым чым зьехаць адсюль назаўжды? Напэўна ж, крыху пакупацца ў моры. Уласна, па ім я найбольш у сухаземнай Чэхіі — а дагэтуль у сухаземнай Беларусі — усе гэтыя гады несьвядома й сумаваў, да яго найбольш і імкнуўся. Чаму менавіта да мора? Сапраўды, тупое пытаньне. Мора, калі вы ня ведалі — крыніца жыцьця! Непасрэдным прадуктам якога ёсьць і вы самі! Утвораныя з вады на дзевяноста адсоткаў! Вяршыня эвалюцыі вяртаецца да вытокаў, як злачынца на месца злачынства! Таму акурат да мора мы прыходзім, прыяжджаем, прыпаўзаем ракам ці на каленях з просьбай забраць гэтае жыцьцё назад! Выбачайце, у мяне скарга: мне выдалі бракаванае жыцьцё! Просьба памяняць на новае! Можна? Тады, ведаеце, дайце лепей адразу два! Мы ўсе стаім перад хвалямі, як перад прылаўкам, доўгім шэрагаў касаў, і чакаем, калі зьявіцца прадавец. Штосьці яго доўга няма. Хаця на цыдулцы напісана — хутка буду. Не, гэта насамрэч напісана: асьцярожна, небясьпечная плынь. Можа, нейкая падказка для асабліва нецярплівых і кемлівых? А вунь гэта — не прадавец? Ці мне толькі мроіцца? Здаецца, я бачу ўдалечы нейкае цунамі — не, нейкія караблі — нават не караблі, а проста рухомую масу — здаецца, чоўны — так, чоўны, цэлую флятылію чоўнаў! — што памалу набліжаецца да берагу. Не, гэта ніякія не сіцылійцы, іх тут быць ня можа, і нават не кітайцы — гэта ахейцы з сваімі дарамі плывуць адваёўваць найпрыгажэйшую жанчыну сьвету, што наклікала пракляцьце багоў на Трою! Сьвітанак новага сьвету! Славутае сьвятло ў канцы тунэлю! Болей, болей сьвятла!

Зноў мне не шанцуе: расплюшчваю вочы й бачу, што штучнае дыханьне рот у рот мне робіць не прыгожая галяндзкая плыўчыха, як я тайком спадзяваўся яшчэ перад сьмерцю, а нейкі мужык, ад якога я тут жа пачынаю адбівацца — толькі замест пагрозьлівага выкрыку зь мяне вырываецца фантан жоўтай салёнай вады, падазрона падобнае да мачы — бляха муха, мяне тут, падобна, гвалцяць з асаблівай жорсткасьцю! Людцы, дапамажыце! Мужык і людцы спрабуюць мяне супакоіць і выклікаць лекара, але я, ледзь удыхнуўшы пару разоў паветра, — боль у лёгкіх горшы, чым ад цыгарэт, — пачынаю адмоўна махаць рукамі й запэўніваць іх, што ніякага лекара мне ўжо не патрэбна, сьмерць майго мозгу настала значна раней, і наагул, пакіньце мяне, дайце прынамсі спакойна праваліцца скрозь зямлю ад сораму — на мяне ж цяпер глядзіць цэлы пляж! — пасьля чаго мужна адпаўзаю ад вады ў прыблізным кірунку знаходжаньня маіх зямных трантаў. Калі б я толькі мог, то поўз бы адсюль, мабыць, да самай Прагі. Ці трэба казаць, што ўсе прысутныя, то бок у суме пад тысячу чалавек — ніколі ў жыцьці я яшчэ не прыцягваў да сябе такой увагі! — глядзяць на мяне цяпер ужо як на сапраўднага, а не меркаванага ідыёта, поўнага ўломка, які сапсаваў ім надзвычайную сытуацыю, ператварыўшы патэнцыйны бульварны загаловак пра трагедыю ў нейкі ганебны фарс, і нават не падзякаваў свайму ўратавальніку! — а я, па шчырасьці, і ня ў курсе, каторы з тысячы гэтым уратавальнікам быў, дый не шкадую пра гэта, я шкадую, што не магу зараз устаць і крыкнуць: «Гэй, вы ўсе! Лаўцы мёртвых душаў! Хочаце пасьмяяцца? Тады слухайце: я ўцякач! Так, я прыплыў! З самой сінявокай! І пляную пачаць тут новае жыцьцё! Сярод вас! Зараз я ўстану на ногі й як сьлед вам усім аддзячу! Як? Паказаўшы вам сваю валасатую дупу! У нас на радзіме гэта лічыцца найвышэйшай праявай любові!»

Не, хай я й гістэрычна рагачу, як пасьля трэпанацыі, толькі бязгучна, калі не лічыць прыступаў кашлю, усёткі мне цяпер насамрэч ня сьмешна, а жудасна сорамна перад пляжам, сабой і Борхэсам, з усіх кніжак якога я так і не засвоіў галоўнай мудрасьці: навучыся па-людзку плаваць! — нездарма ж сам вялікі сьляпы быў папросту выдатным плыўцом. Ганьба на ўсю Галяндыю! — вось табе маеш за тое, што сам яе ганьбіў! — ды што там, на ўсю Эўропу! Чакайце: не кажыце, што ўжо на падставе майго зьнешняга выгляду вы прыйшлі да высновы, быццам я пастанавіў сам вызваліць сябе ад сваіх невыносных пакутаў? Забіць таго самага эўрапейца ў сабе з сшытку пра «Джэнэрэйшн Юрап»? Як зрабіў бы кожны з вас на маім месцы? Можна падумаць... Што вы, фіктыўныя пэрсанажы так лёгка й так беспадстаўна не паміраюць. А вось беспадстаўна яшчэ пажыць, паводле адной толькі прыхамаці аўтара — хлебам іх не кармі.

54.

Вечар быў позьні, разам з усім сваім дарожным майном — пляцаком за плячыма й доўгачаканымі, літаральна выплаканымі галяндзкімі ключамі ў кішэні — я рушыў з Дэйвіцаў на Сьміхаў цераз Градчаны: пацягнула на дарожку даць бывай сваім улюбёным мясьцінам, над якімі вечна лунае дух Эгана Бонды. На такі час было надзіва цёпла, маю далонь прыемна астуджала пляшка безалькагольнага піва — а паколькі яно мяне не п’яніла, я злавіў сябе на думцы, што адчуваю сябе цяпер акурат як у Менску перад першым сваім ад’ездам у Галяндыю, за мяжу, у Эўропу — мы зь сябрамі мелі тады звычку цягацца ў далёкія начныя крамы па піва, якое на нашыя маладыя целы таксама яшчэ амаль ня дзейнічала, будучы ўсяго толькі рытуальнай падставай для гутаркі. Вось толькі наўрад ці мяне пусьцілі б у Менску зь півам да рэзыдэнцыі галоўнага рэцэнзэнта, а тут — калі ласка, прайшоў праз увесь так званы Град, у любы момант мог кінуць пляшку ў любое з вокнаў — у чымсьці падобна бязглуздым былі нядаўна зьвінавачаныя мае тутэйшыя знаёмцы-анархісты — і ніхто б і слова не пасьпеў сказаць, бо нікога наўкол і не было. Мінуўшы каралеўскі падворак, я апынуўся на ўлюбёнай турыстычнай назіральнай пляцоўцы, гэткім балконе па-над горадам, толькі цяпер амаль без турыстаў, калі не лічыць дзьвюх-трох закаханых парачак — і нарэшце пабачыў вачыма беспрацоўнага ўсю па-багатаму асьветленую Прагу, дзе правёў з дваццаці сваіх эўрапейскіх гадоў большасьць часу, таму столькі агнёў мне здалося ажно лішнім — я і ўсьлепкі здолеў бы пазнаць, дзе што. Пад уплывам менскага дэжа-вю й падарожнага заплечніка мне, аднак, здалося, што я гляджу на Прагу тымі ж вачыма, што і ўпершыню, — уласна, зноў-такі вачыма беспрацоўнага, а ў дадатак яшчэ бяздомнага, безграшовага, бездыплёмнага, бяспашпартнага, бязмоўнага, безыменнага, безнадзейнага й бясхітраснага прыхадня, які апынуўся тут не даўней за ўчора. І сапраўды: гэты горад, як Абчасонак Шванкмаера, умомант зглынуў дваццаць гадоў майго жыцьця за мілую душу — пачнём з нуля! — і нават ня выдаў якой-небудзь чутнай адрыжкі. Усё, чым я тут цягам гэтага часу займаўся, я мог бы цудоўна рабіць у любым іншым месцы, прычым з тым жа вынікам. Таму ў прынцыпе закінуць яму нечага я не магу — сам па сабе горад ні ў чым не вінаваты. Наадварот, я магу яму толькі падзякаваць за тое, што ён дазволіў мне на ім так доўга паразітаваць.